Close
thumb TMOA 320x180
Te Marautanga o Aotearoa Web

Hangarau

Te Marautanga o Aotearoa

Tiro Whānui

Ko te iho o te hangarau kei te waiata e whai ake nei. Mai i te whakaharatau hangarau a ō tātou tūpuna tae noa ki ngā tukanga hangarau o te ao hurihuri, i whakatakotohia e ō tātou tūpuna he huarahi hei whāinga mā tātou.

"Tikina atu i tuawhakarere. I te ao kōhatu. Ngā mōhiotanga o rātou mā. Hei kawe i a tātou i roto i te ao tūroa. Kua takoto kē te whāriki i rarangahia e rātou. Wānangahia, tuakina kia tau. Rangahaua kia maumahara. Manakohia kia whiwhi ai. Te mātauranga Māori motuhake."

Kia tipu ake te kākano hangarau ki ā tātou ākonga, me whakawhiti kōrero, me raweke, me whakamātau kia mau tonu.

Te Whaitake o te Ako i te Hangarau

Me whaitake ngā kaupapa hangarau kia kore ai e whāia mō te kore noa iho.

Mā te hangarau ka tū rangatira ngā ākonga. Hei whakahiato i ngā mōhiotanga hangarau, ka tīmata i te ao Māori me tōna hāngai ki te ao hurihuri. Me aro anō ki ngā uara, ngā pūkenga, me ngā mōhiotanga hangarau o te ao e taunga ana ia.

Te Hanga o tēnei Wāhanga Ako

E rua ngā whenu, ko Ngā Āhuatanga Matua o te Hangarau me Te Whakaharatau Hangarau. Kātahi ka taka mai ki ngā aho hangarau e rima. Ko te Hangarau Kai, ko te Hangarau Koiora, ko Ngā Hanga me ngā Pūhanga Manawa, ko Te Hangarau Matihiko, ko Te Tāhiko me te Hangarau Whakatina.

 

E tika ana kia tūhuratia ngā āhuatanga o ngā momo matū kei ia kaupapa hangarau. Ā, he wāhi anō mō te āta whakaaro ki te taha hātepe me te taha whakanao. Kei roto aua wāhanga i te mahere hoahoa a te ākonga.


He rerekē ngā mōhiotanga kei ia whenu. Me hono ngā whenu e rua ki ngā aho kua kōwhiritia hei tūāpapa mō te mahi hangarau.


Mai i te kaupapa whānui ka taka iho ngā aho hei āwhina. Tērā pea e rua, e toru rānei ngā aho e hāngai ana.


Me hāngai te aromatawai ki ngā whāinga kei ngā whenu.

A stylised brown fish with brown, black and white text on, above and below it.
Ngā Āhuatanga o te Hangarau

Ka whakaahuatia te whakaharatau hangarau e:

  • ngā tāngata me ō rātou āhuatanga katoa;
  • ngā hiahia me ngā huarahi wātea o te ao whānui.

Ka rangahau, ka tūhura ngā ākonga kia mārama ai rātou ki ngā uara me ngā whakapono o te tangata, kia mārama anō ki te pāpātanga o aua āhuatanga ki te whakahiato hangarau.


Ka mōhio ki te tiaki whenua, ki te tiaki taiao, me te pāhekotanga i waenganui i te whakaharatau hangarau me te hapori. Ko te ira atua, ko te ira tangata e noho ngātahi nei te tangata me te whenua.


Me whakaaro ki ngā mahi toitū a ngā tūpuna tae noa mai ki tēnei wā. Me āta titiro ki te pānga o te otinga hangarau ki a Papatūānuku rāua ko Ranginui.


Toitū te whenua, whatungarongaro te tangata. Toitū te whenua, toiora te tangata.

Te Whakaharatau Hangarau

I roto i tēnei whenu ka pakari haere ngā mōhiotanga me ngā pūkenga hangarau. Ko te whakaharatau hangarau te tōpūtanga o ngā mōhiotanga me ngā pūkenga e puta ai he otinga.

Ētahi Pūkenga Hangarau:
  • te whakaraupapa i ngā mahi hei hātepe;
  • te tautohu i ngā hiahia me ngā huarahi wātea hei painga mō te tangata;
  • te arotake i ngā hātepe me te otinga i runga i te aro nui ki te take;
  • te tīpako me te whakamahi i ngā mātāpono hangarau;
  • ngā pūkenga ā-ringa, ngā pūkenga auaha e puta ai he otinga.
Ētahi Mōhiotanga Hangarau:
  • ngā mahi hangarau a ngā tūpuna tae noa ki ēnei wā;
  • te āheinga ki te whakatutuki i tētahi hiahia i runga i te tika;
  • kia marama ngā ākonga ki ngā hapori, ki ngā ahurea me ngā tāngata taketake;
  • kia marama ngā ākonga ki ngā mātāpono hangarau me te tika o te whakamahi.
Nga Aho
Hei whakamārama
Hangarau Koiora Ko tā te hangarau koiora, he whakamahi i ngā pūnaha whai oranga hei raweke i ngā tukanga māori, hei painga mō te tangata. Tērā pea, ko te whakatipu ā-wai, ko te rongoā, ko te tiaki rauropi rānei e tata korehāhā ana. Ka whai wāhi hoki ki te tūhura i ngā tini āhuatanga o te raweke ira.
Hangarau Matihiko E rua ngā Anga Tupuranga Hangarau Matihiko me ōna whakatupuranga ka taka iho i te aho Hangarau Matihiko:
1. Te Tupuranga Whakaaro Rorohiko
E waru ōna whakatupuranga e wetewetehia ana ngā whakaaro rorohiko kia whai māramatanga ki ngā rapanga o te papatono rorohiko matatini me ōna momo hātepe, e whaitake ai te waihanga papatono ki te ao tūturu.
2. Te Tupuranga Tangata me te Rorohiko
E rima ōna whakatupuranga e whakatau ana i ngā tikanga me ngā mātāpono ki te whakahaere tūmahi e tū ai hei kirirarau matihiko.
Ngā Hanga me ngā Pūhanga Manawa Ka tīmata te hanga ki ngā hanga māmā noa, pērā i te pouaka kawe, ka piki ake ki ngā hanga uaua, pērā i te pā tuna, i te tāwhiti kiore, i te manu aute. Ka mārama ki te hononga me te pānga i waenganui i ngā wāhanga o te hua, me te tino take o ia wāhanga.
Te Tāhiko me te Hangarau Whakatina Ko te tāhiko te hoahoa, te hanga, me te whakanao i ngā pūnaha hiko me ngā pūrere tāhiko. Ko te hangarau whakatina te whakahaeretanga o ēnei pūnaha pūrere tāhiko.
Hangarau Kai Ko te hangarau kai, ko ngā āhuatanga katoa o te whakatipu, te hauhake, te tohu, te tunu, te rokiroki me te tākai kai. Ka tūhuratia hoki ngā āhuatanga kawekawe o ngā tūmomo kai hei whakahiato i ētahi atu kai.
Hangarau Wāhanga Ako 2017

Te Marautanga o Aotearoa

  • Hangarau-Wahanga-Ako-2017-.pdf
  • 1.3 MB

Ngā Taumata

- Taumata 1 & 2

Taumata 1

Taumata 2

Ngā Āhuatanga o te Hangarau

1. Ka tūhura i tō rātou ao, ka titiro ki:

  • ngā whakapono me ngā uara o te tangata;

  • te whakamahi i ngā rawa o te taiao o mua, o nāianei hoki.

1. Ka whakawhitiwhiti kōrero mō te hononga o te tangata me te taiao, arā:

  • ka whakamārama i ngā uara e whakamahia ana e te tangata;
  • ka whakamārama i ngā tikanga o te whakamahi rawa.

Te Whakaharatau Hangarau

2. Ka tūhura, ka tautohu i:

  • ngā hua hangarau whānui;
  • te take me te whakamahi i ngā momo hua.

2. Ka rangahau, ka whakahiato i ōna hiahia hei mahere. Ka whakaarohia ēnei:

  • he hātepe;
  • ngā mātāpono;
  • ngā momo rawa.

3. Ka whakaputa, ka whakatairanga i ōna hiahia hei mahere māmā, arā:

  • te āhua o te hua;
  • ngā rawa;
  • he hātepe kia tīmataria ai te hanga.

3. Ka whakamātau, ka aromātai i te otinga i runga anō i te āhua o:

  • te hiahia, te huarahi wātea rānei;
  • ngā rawa kua whakamahia;
  • ngā mātāpono.
Te Tupuranga Whakaaro Rorohiko  

Whakatupuranga 1: Ko te whakaaro hātepe

Whakatupuranga 2: Ko te hanga hātepe

Te Tupuranga Tangata me te Rorohiko

Whakatupuranga 1: Ko te rorohiko hei pupuri kōrero

Ka mārama ko tā te rorohiko he pupuri kōrero, mā te kaiako tētahi mahi whakahiato e ārahi: ki te waihanga; ki te raweke; ki te pupuri; ki te tiki; ki te tuari hoki.

- Taumata 3 & 4

Taumata 3

Taumata 4

Ngā Āhuatanga o te Hangarau

1. Ka tautohu, ka whakaputa whakaaro e pā ana ki:

  • ngā whakahiatotanga hangarau i roto i ngā wā;
  • ngā whakapono me ngā uara;
  •  ngā tikanga ka whakamahia e te tangata.

1. Ka āta whakaaro ki ngā uara me ngā whakapono kua whakamahia, kia mārama ai ngā āhuatanga o te otinga kua puta. Me āta whakaaro ki:

  • ngā mātāpono hangarau;
  • te hāngaitanga ki te tangata;
  • te pāpātanga ki te taiao;
  • te pānga i ngā wā e heke mai nei.

2. Ka mārama ki ngā hua o te whakawhitiwhiti kōrero i waenganui i te hapori me te ao whānui.

Te Whakaharatau Hangarau

2. Ka whakaraupapatia he mahere hoahoa whaitake.

3. Ka whiriwhiria ngā kōrero e pā ana ki ngā mātāpono ka whakamahia.
Tērā ko:

  • te taha rerehua;
  • te whaikiko;
  • te mauroanga;
  • te māiatanga;
  • ngā tikanga haumaru.

4. Ka whakamātau, ka aromātai i te hoahoa.
Ka kōwhiritia tētahi huarahi kia tika rawa.

3. Ka whakamahia he mahere, ka whakamātauria kia kitea:

  • te whanaketanga;
  • te tōtika o te mahi.

4. Ka whakahiatotia ngā pūkenga ā-ringa, ā-hinengaro, taha auaha anō hoki. 

5. Ka whakamātauria te hua i runga anō i te āhua o te hiahia me te urupare a ngā kiritaki.

6. Ka mārama ki te whakahaere o ngā pūnaha hangarau.

Te Tupuranga Whakaaro Rorohiko

Whakatupuranga 3: Ko te waihanga papatono rorohiko

Ka whakawhanake i tōna mōhiotanga ki te pūtake o te hātepe hei mahi waihanga papatono rorohiko.

Whakatupuranga 2: Ko te waihanga hātepe papatono

Ka whakatau tikanga ki te waihanga; te raweke; te pupuri; te tiki; te tuari me te whakamātau rānei i te kōrero o tētahi pūnaha tūturu.

Te Tupuranga Tangata me te Rorohiko

Whakatupuranga 4: Ko te whakatau tikanga pūnaha tūturu

Ka wāwāhi rapanga ki te waihanga hātepe mā ngā paparanga papatono e toru, te raupapanga, te kōwhiringa me te whitiauau.

 

 

- Taumata 5 & 6

Taumata 5

Taumata 6

Ngā Āhuatanga o te Hangarau

1. Ka whakatairanga i ō rātou ake whakapono, uara rānei hei otinga:

  • mō te whānau, te hapori, te hapū, te iwi rānei, ā, ka tūhura i te pāpātanga ki ētahi atu ahurea, hunga kiritaki hoki.

1. Ka tirohia ngā uara me ngā whakapono o iwi kē, ka:

  • whakahāngai ki te otinga;
  • mōhio ki ngā whakaharatau;
  • whakarite ki ngā hangarau a tangata kē;
  • mārama ki ngā ārai me ngā huarahi wātea ka taea.

2. Ka tūhura i ngā āhuatanga matua o te tangata e pā ana ki:

  • ngā pūnaha, ngā tukanga rānei;
  • te hiahia o ngā kiritaki;
  • ngā rautaki whakatairanga ki te kiritaki.

Te Whakaharatau Hangarau

2. Ka tātari i ā rātou mahere hoahoa me ngā mahere hoahoa a ērā atu ki te:

  • tautohu i ngā whakatakotoranga pai ake;
  • kōwhiri i ngā rawa e tika ana;
  • whakarite i te hātepe.

3. Ka kimi rautaki hei whakatairanga i ngā otinga kua puta.

3. Ka arohaehae i ngā whakatakotoranga hoahoa whaiaro, ā ētahi atu hoki, hei āwhina.

4. Ka whakamātautau i ngā raraunga me ngā  mōhiotanga hou kia puta ai he otinga tika.

Te Tupuranga Whakaaro Rorohiko

Whakatupuranga 5: Ko te panoni rapanga hei waihanga papatono

Ka panoni i tētahi āhua o te rapanga kia mārama ai ki te hātepe o te hangarau matihiko hei mahi waihanga papatono.

Whakatupuranga 6: Ko te hātepe pūtaiao rorohiko

Ka arohaehae, ka whakamārama i te hātepe o te pūtaiao rorohiko hei mahi whakaatu raraunga me te tuhi papatono. Ka aromātai i te whaitake ki te ao tūturu.

 

Te Tupuranga Tangata me te Rorohiko

Whakatupuranga 3: Ko te whakatau tikanga whakaoti hopanga

Ka whakatau tikanga ki te kawe i ngā mahi whakaoti rapanga mā te whitiauau ki te mahi hoahoa; ki te whakahiato; ki te waihanga; ki te pupuri; ki te whakamātau; ki te arotake kōrero matihiko hoki e tutuki ai tōna pūtake.

Whakatupuranga 4: Ko te whakahaere tūmahi

Ka whakamārama i ngā mātāpono waiwai o te whakahaere tūmahi, ka whai tukanga auau ki te whakatau mahi hoahoa me ngā momo taputapu hangarau matihiko ki te whakahiato; ki te pupuri; ki te whakamātau; ki te arotake kōrero matihiko hoki e tutuki ai tōna pūtake.

 

- Taumata 7 & 8

Taumata 7

Taumata 8

Ngā Āhuatanga o te Hangarau

1. Ka tūhura i ngā momo hangarau ka taea te whakarerekē i roto i ngā āhuatanga o te  tangata, me ngā rauropi katoa, pērā i:

  • te whakaōrite whaioranga;
  • te raweke ira tangata.

2. Kia mārama ki ngā pāpātanga ki ngā whakapono o te tangata.

3. Ka tūhura, ka tautohe i ngā painga ohaoha o ētahi otinga me te pānga ki:

  • ngā whānau, hapū, iwi rānei;
  • ngā rohe, te motu, te ao whānui hoki.

1. Ka taukumekume i te pāpātanga o te otinga hangarau ki:

  • ngā uara, ngā whakapono, me ngā waiaro; 
  • ngā matatika o te tangata;
  • te ao tōrangapū;
  • te toitūtanga;
  • te taha ohaoha.

Te Whakaharatau Hangarau

4. Ka arohaehae i ngā otinga whaiaro, ā ētahi atu hoki, kia ahu whakamua ai te mahi.

5. Ka aromātai, ka whakamātau i ngā otinga, kia taea ai te whakarerekē, te whakahāngai.

6. Ka kōwhiri i ngā whakatakotoranga kia tika ai te otinga.

7. Ka whakatairanga, ka parahau i ngā otinga i runga anō i te āhua o te hiahia, o te urupare a te kiritaki, a te hapori whānui hoki.

2. Ka whakawhanake i ngā pūkenga whakahaere mahi kia puta ai he otinga.

3. Ka whakarite rautaki hei whakatairanga i ngā otinga.

Te Tupuranga Whakaaro Rorohiko

Whakatupuranga 7: Ko te whaitake
o te kōwhiringa raraunga

Ka matapaki, ka mōhio i te whai take o te kōwhiringa raraunga, ko te aromātai i ōna hua, ngā āheinga rokiroki me te tika o te hāngai ki ngā tūmomo hātepe.

Whakatupuranga 8: Ko te arohaehae
wāhanga pūtaiao rorohiko

Ka arohaehae i ētahi wāhanga o te pūtaiao rorohiko, ka tātari hoki i ngā pānga ki ngā hātepe, ngā whakaaturanga raraunga me ngā mahi waihanga papatono.

Ka whakamahi i ngā pūmanawa rorohiko ki te whakawhanake, ki te tuhi me te whakamātau i tētahi papatono matatini.

Te Tupuranga Tangata me te Rorohiko

Whakatupuranga 5: Ko te tūhura kōwhiriranga umanga hangarau matihiko

Ka tūhura i ngā kōwhiringa whānui o ngā umanga hangarau matihiko i tōna ao, i te motu, i te ao whānui tonu. Ka whakamārama hoki i ngā pānga ki ngā whakatau mahi hoahoa me ngā momo taputapu hangarau matihiko hei mahi aromātai, hei mahi whakawhanake hoki i ngā mātāpono waiwai o te whakahaere tūmahi.

Kupu Taka

ao tūturu

real world

arotake evaluate
arotautanga

optimisation

auaha creative, innovative
hangarau kai food technology
hangarau koiora

biotechnology

hangarau matihiko digital technology
hangarau whakatina control technology
hapori  community
hātepe algorithm
hinengaro auaha ingenuity
hiranga excellence, superior
hātepe process
hoahoa design
huarahi wātea opportunity
kiritaki customer, client
kirihou plastic
kirirarau matihiko digital citizen
konganuku metal
korehāhā extinct
kōrero matihiko digital content
kōwhiri select
kounga quality
koiora biotechnology
māia confidence
mauroanga durable
matatika ethics
mātau know, understand
matū materials
matū waihanga synthetic
ohaoha

economics

 paparanga  layer
 papatono  programme (computer)
 pāpori  social
 pāpā  impact
 parahau justify
paturopi antibiotics
 pūnaha  system
pūhanga manawa mechanical
pūkenga whakahaere mahi

project management skills

pūtaiao rorohiko

computer science

rauropi living organism
rautaki strategy
rawa resource, materials
rawa ora living material
raweke manipulate
rerehua aesthetics
rokiroki store (data)
tāhiko electronics

tāhiko me te hangarau whakatina

electronics and control technology

taukumekume debate
tautohu identify
tikanga haumaru safety procedures
toitū lasting; sustainable
tuari share
tūhura explore, investigate
tukanga process
tauwhāiti specific
urupare feedback, response
utauta  equipment
waiwai basic
whaiaro personal
whaikiko purposeful
whai patanga purposeful, useful
whakaaro rorohiko computational thinking
whakaharatau hangarau technological practice
whakahiato develop
whakatairanga promote
whakataurite compare
whakatupuranga progression
whakawhanake develop
whitiauau iterative, iteration
Related Resources