I te ākonga e pānui ana i te tuhinga paki, e mātakitaki ana rānei i te ataata
E rārangi mai ana ētahi ngohe hei hāpai i te wetewete i ngā āhuatanga o te tuhinga paki, o Waiho mā te whakamā e patu. He tauira noa iho ēnei. Mēnā rā he take, māu tonu e raweke kia pai ai tō whakamahi kia hāngai ake ai ki tō hōtaka whakaako.
Ngohe 1: Matapaetia
Kua waihangahia tēnei paki whakamārama hei Hōputu Tuhinga Kawe (PDF) nā reira he mea pānui mā tētahi pūrere matihiko heoi anō, ahakoa tēnei, e mau tonu ana ki ētahi āhuatanga o te hanga pukapuka tonu. He uhi tōna, he mahi toi ōna, he tapanga, he rerenga tuhituhi, he kupu motuhake, he aha atu, he aha atu. Na, ki te tirohia ēnei momo, he aha ki ōu whakaaro te kaupapa o te tuhinga paki whakamārama nei? Matapaetia.
He aha hoki ngā tongi whenua, ngā pānga ā-whakapapa, ngā kōrero tuku iho tērā pea ka kitea i ngā tuhinga? Nā wai i tito? He paki pohewa rānei, he paki tuku iho rānei, he whenumitanga o ngā momo e rua rānei?
Ngohe 2: Kupu taurite
E rārangi mai ana ētahi kupu me ngā whakamāramatanga e hāngai ana. Ko tāu he kimi i ngā kupu e taurite ana i te tuhinga Waiho mā te whakamā e patu.
| tahutahuahi, hōtoke | Te wāhanga māeke rawa o te tau, arā, ngā marama o Pipiri, o Hōngongoi, o Hereturikōkā. |
| amokapua | He tangata kua tau ki runga i a ia te mana o ngā atua, ā, māna ngā karakia nui e whakahaere. |
| uira | He aho kanapa ka hiko i te rangi i te marangai; arā tana hoa puta ngātahi, ko te whatitiri. |
| peka | Ka whai i tētahi ahunga kē, he ara kē mō tētahi wā. |
| taupoki | Ka neke tētahi mea, ka neke rānei i tētahi mea, kia noho ko runga ki raro, ko raro ki runga. |
| tākaitia |
Ka mahi kia kapi ngā taha katoa o tētahi mea ki tētahi hanga pērā i te pepa, i te papanga rānei, kia noho raungaiti tonu taua mea ki roto. |
| tītī | He manu tāwhai tai, he pango parauri, he kiwikiwi parauri a raro, he kiwikiwi a raro i ngā parirau, he karu hāurauri, he ngutu pakohe, he parauri pango, he poroporo ngā waewae, he poroporo anō ngā huirapa. |
| pūkana | Ka titiro hāngai tonu ki tētahi atu me te whakarahi i ngā whatu. |
| uruahu | He wāhi tapu e karakia ai te tohunga ki te atua, he nui atu ōna āhua. Tērā pea he toka e noho māori mai ana, tērā rānei he rārangi kōhatu kua whakatūtūhia mai, kua whakanohoia rānei tētahi ki runga i tētahi, tērā rānei he puke oneone kua poua ki te toko, ki te pou. |
| ngaringariā | Te pōuri, te taumaha o te wairua i te mea i mahia tētahi mahi, kei te mōhiotia rānei tētahi mahi e whakaarotia ana kāore i tika, kāore i pai. |
Ngohe 3: Ngā kīwaha, ngā kupu ā-iwi
E kitea ana i te tuhinga paki ētahi kīwaha me ētahi kupu ā-iwi i whakamahia e te kaitito. Ko tā ngā ākonga he rapu i ngā kīwaha/kupu i te tuhinga paki tonu me te tuhi. Mutu ana te tuhi, me rapu rātou i te/ngā tikanga o aua kīwaha/kupu. Kia kitea te/ngā tikanga me huri rātou ki te ako me te whakamahi i roto i tētahi rerenga kōrero ka hopukina ai mā tētahi pūrere hopu reo, pūrere hopu ataata rānei.
Ngohe 4: Te whakahono i te kupu, te kīwaha rānei ki te tikanga
Kua rārangi mai ētahi kupu hou 10 katoa me ētahi kōwhiringa tikanga mō aua kupu. Ko tā ngā ākonga he tūhono i te kupu hou ki te tikanga tika.
| takutaku | Ngā whenua poupou e whai ana i ngā taha o tētahi rerenga wai pērā i te awa. |
| whakarērea | He taniwha horo waka kei te aumoana tōna rua, mā te tohunga rawa e whakaoho, e whakarata, e whakatau. |
| tāuwhiuwhi | He karakia hei hiki i te tapu, me uru te wahine ki roto kātahi ka mana |
| panga | Ka wehe tūturu atu i te tangata, i te wāhi rānei. |
| ruahine | He tangata pūkenga, he mātau, he mōhio ki te mea tika, ki te mahi tika. He tāne taipakeke kua roa ngā rā ki te ao. |
| tāpuke | Ka tātai whakapapa, ka whakahua karakia rānei. He tipuna rongonui tērā, he tipuna mōhio ki ngā kōrero o mua, ki te takutaku whakapapa. |
| marakihau | Ka tuku ki te kōpū o te whenua, ka uhi ai ki te oneone. |
| ruānuku | Ka ruirui haere (i te wai, i te maramara, i te aha atu) ki runga i tētahi mea. |
| tahataha | Ka korowhiti i te ringa ki te tuku i tētahi mea kia rere ki te takiwā, ki tawhiti rānei. |
Ngohe 5: Te tuku ihotanga
He aha rawa tēnei mea te ‘tuku ihotanga’ ka tahi, he aha hoki ōna hua ki a tātou ka rua?
Uia te ākonga, kohia āna whakautu. Purutia ēnei whakautu kia tirohia anō i te otinga o ngā mahi whakatutuki i tēnei ngohe.
Ōhia manomano
Kāore e kore kei ia ākonga ōna ake whakaaro mō tēnei mea te ‘tuku ihotanga’, tōna hanga me ōna hua anō hoki. Me mahi ā-rōpū ki te matapaki me te tuhituhi i ngā whakaaro ka puta i tēnā, i tēnā.
Ataata Uiui
E rārangi mai nei ētahi pātai hei whakautu mā tēnā, mā tēnā e hāngai ana ki te tuku ihotanga. Me whakamahi i tētahi pūrere hopu reo, pūrere hopu ataata rānei ki te hopu i ngā kōrero.
Whakaaro whaiaro
- I tō ohinga ake he aha ngā rirohanga i ō mātua, i ō tīpuna e kīia nei he āhuatanga tuku iho ērā?
- He aha i kīia ai he āhuatanga tuku iho?
- Tēnā, kia whakaaro ake koe ki tō taipakeketanga, ki tō kaumātuatanga ā tōna wā, he aha rawa ngā āhuatanga ka tukuna ihotia e koe ki āu tamariki, ki āu mokopuna?