Close

Ngā Tauira Whakaakoranga

Ngā hononga ki Te Marautanga o Aotearoa

Taumata: 3–4 | Te Reo Māori, Tikanga ā-Iwi, Pūtaiao, Ngā Toi

Te Reo Māori

Ā-Waha Ā-Tā Ā-Tinana

Wh. 31

3.1
Ka mārama ki ētahi kōrero āhua roa tonu.

3.2
Ka whakapuaki kōrero hei whakaputa whakamāramatanga, tautohetohe rānei kia puta ai te reo whakakapi, te reo patapatai me te reo whakatau.

3.3
Ka whakanikoniko i āna kōrero, tuhinga rānei ki ngā kupu taurite, kupu āhua nā te whānui haere tana puna kupu.

3.4
Ka mārama ki te anga o ngā momo kōrero Māori ake nei.

3.4
Ka mārama ki ētahi kupu ake o tētahi kaupapa motuhake.

3.6
Ka whakamahi rautaki whānui ki te āta whakapūmau i te māramatanga o ngā tuhinga me ngā reo ataata maha.

3.8
Ka whakamahi mahere hei whakatakoto, hei whakaraupapa i ngā whakaaro.

3.1
Ka mārama ki te reo ā-tinana, ahakoa he ōpaki, he ōkawa rānei te horopaki.

3.2
Ka hāngai te reo tinana me te reo ā-waha, ā-tinana ki te kaupapa o te kōrero.

Tikanga ā-Iwi

Te Wāhi me te Taiao

Wh. 77–78

3.1
Ka whakaahua i ngā huarahi i pāhekoheko ai, i urutau ai te tangata ki te taiao i ngā wā o mua.

3.2
Ka whakamārama i ngā take me ngā huarahi e whakaatu ai te tangata i tōna hononga ki tētahi tino wāhi, ki tētahi tino taiao.

4.1
Ka whakamārama i ngā whakaatatanga o te wāhi i ngā pāhekohekotanga o te tangata ki te taiao i ngā wā o mua.

4.2
Ka whakamārama i ngā whaiwāhitanga me ngā mātātaki o te torotoro mō te tangata, te wāhi me te taiao.

Pūtaiao

Te Ao Tūroa

Wh. 100

Papatūānuku

4(i)
Ka ako haere i ngā pūtake o ngā āhuatanga ā-nuku o te takiwā, tae atu ki ngā tāpui wai (water reserves).

Ngā Toi

Ngā Mahi a te Rēhia

Wh. 90

Ka tūhura ka whakamahi, ka whakaatu, ka whakaputa:

  • i ngā nekenekehanga i roto i ngā horopaki huhua;
  • i ētahi tūmomo nekehanga o ngā horopaki.

Ka tūhura, ka whakaatu:

  • i ngā tukunga;
  • i ngā tūmomo mahi.
  • Ka mārama, ka whakaatu whakaaro:
  • ki ngā tukanga;
  • ki ngā tūmomo mahi.

Ngā hononga kē atu

Ngā Akoranga

AKORANGA 1: Te āhua o te pukapuka Ngā Taniwha e Rua o Waiapu me ngā kupu hou

Te Rangitupu

Scaffolding

Arotahinga: Te kaupapa matua o te pukapuka

  • Tautohua te kaupapa kei te taitara o te pukapuka.
  • Me ohia manomano kia whakarāpopoto ai i te kaupapa o te pukapuka.

Te whakamāramatanga:

  • Whakaatuhia te uhi o te pukapuka ki ngā ākonga.
  • Kōrerohia ētahi āhuatanga o te whakaahua me ngā kupu kāore pea e tino mārama ki ngā ākonga.
  • Kōrerohia te takotoranga o tēnei momo pukapuka:
    • He pūrākau mō tētahi taniwha noho awa, me tētahi atu taniwha noho moana.
    • Tirohia ētahi o ngā pikitia o te whārangi tuatahi. He aha ngā āhuatanga e kitea ana? 
    • He aha te kaupapa o ēnei whārangi?
    • He aha ngā tīwhiri i te uhi hei taunaki i ōu/ō koutou whakaaro?

Matapae:

Tāruatia ētahi whārangi o te pukapuka, ka muku ai i ngā kupu katoa. 

  • Ko tā ngā ākonga mahi he wānanga i te kaupapa o t/aua whārangi, he whakamārama ki ō rātou kupu i te kaupapa me ngā mahi a ngā kiripuaki. Hei tauira:
    • Tērā pea he … e pā ana ki te … i te mea …
    • Ki ōku whakaaro kei te … ngā tāngata ki …

Te Hanga o te Pūrākau

Story Structure

Ko tētahi mahi pai mā ngā ākonga he tirotiro, he tūhura i te hanga o tētahi pūrākau. Mā tēnei mahi e wetewetea ai te pūrākau ki ōna wāhanga, e mārama ake ai te kite i te rere o ngā kōrero mai i tīmatanga ki te mutunga.

Tīrohia te puka Te Anga o te Pūrākau

Hei mahi ā-rōpū, mahi takirua rānei:

  • Hoatu te puka Te Anga o Te Pūrākau mā ia rōpū, takirua ākonga rānei.
  • Kōrerohia ngā wāhanga o te anga kia mārama ai ngā ākonga. 
  • Tukua mā ngā ākonga e mahi tahi kia oti mai ngā kōrero mō ia wāhanga o te anga.
  • Kia oti te mahi, mā ia rōpū e kōrero i tā rātou i tuhi ai.

Kimi Hononga

Finding Connections

Waihangahia he Mahere Honohono mō ngā kiripuaki, ngā wāhi matua, ngā kaupapa matua me ngā kupu whaitake o te pūrākau. 

  • Ko tā te ākonga mahi he rapu i ngā hononga o tētahi kupu ki tētahi anō kupu, ki ētahi anō kupu rānei.
  • Ka kimi hononga te ākonga kātahi ka tuhi raina kia hono ai ngā kupu.
  • Kia mutu te honohono haere i ngā kupu ka whakamārama ā-tuhi, ā-waha hoki ia ākonga i āna hononga.

He pātai tautoko:

  • Ki ō koutou whakaaro he aha pea te kaupapa o tēnei pukapuka?
  • He aha koe i whakaaro pērā ai?
  • He aha ētahi tīwhiri i kitea/i rangona e koe?
  • Āta titiro ki ēnei kupu/pikitia, he aha pea ētahi tīwhiri i ngā kupu nei?

AKORANGA 2: Puna Kupu

Te Ako Kupu

Strenghtening Vocabulary

Arotahinga: 

Ko te whakawhānui i te puna kupu a te ākonga mā te ako i ngā kupu hou. 

Ā-Waha:

He mahi takirua/takirōpū. 

  • Whakamahia ngā ākonga ki te pānui i ngā kōrero o te pukapuka. I a ia e pānui ana, ka tohu ōna hoa i ngā kupu kāre nei rātou e tino mōhio. Ko tā ngā ākonga he rapu i te whakamārama o taua, aua kupu.

Whakarongo: Ngohe Whakarongo

  • Ka pānui te kaiako i te whakamāramatanga o ngā kupu kua tuhia ki ngā kāri. Ko tā ngā ākonga he āta whakarongo ki te whakamāramatanga ki te kupu kei a ia. 

Kupu Taurite

Finding Synonyms

Te Whakamāramatanga: Kupu Rite

  • He rautaki tēnei hei whakawhānui atu i te puna kupu me te mōhiotanga ki ētahi kīanga reo.
  • Ko tā te ākonga he kimi i ngā kupu, kīanga rānei mai i te tuhinga e rite ana te tikanga ki ngā kōrero kua rārangihia.

AKORANGA 3: Te Kiripuaki

Rangitupu

Scaffolding

He mea nui te titiro ki ngā āhuatanga kiripuaki, e whai māramatanga ai te kaipānui ki ngā kaupapa o te tāhū o te pūrākau.

Mā ēnei āhuatanga e hanga i te kiripuaki matua, i ngā kiripuaki tautoko hoki, e puta ai ō rātou wairua i roto i te pūrākau.

  • Kōrerohia ngā kiripuaki matua i te pūrākau Ngā Taniwha e Rua o Waiapu
  • Ko wai a wai?
  • He pēhea te āhua o ia kiripuaki?
  • He aha ētahi kupu e whakaahua ana i tēnā, i tēnā kiripuaki?
  • He aha ētahi kupu, kīanga rānei e taea ai te whakaputa hei whakaahua i te tangata? (Tuhia ngā tauira kupu/kīanga ki te papamā).
  • Hei mahi atu anō: Tirohia ētahi kupu, kīanga rānei hei whakaahua i te taniwha.

Tūhura Kiripuaki

Character Investigation

  • Waihangahia he Mahere Kiripuaki mō ia takirua.
  • He ngohe tēnei hei āwhina i ngā ākonga ki te kohikohi whakaaro mō ngā kiripuaki.
  • He wāhi anō i tēnei ngohe ki te whakamātau me te whakapakari i ngā pūkenga hīkaro.
  • Whakaritea he whārangi kupu ki te taupānga: https://wordart.com/

Uiui Kiripuaki

Character Interview

He mahi ā-rōpū/mahi takitahi tēnei

Ka kōwhiria tētahi ākonga kia tū hei kiripuaki mai i te pukapuka. Ka kōwhiri te ākonga i tana kiripuaki, ka noho ia pēnā ko ia taua kiripuaki (tērā pea ko Koro). 

  • Ko tā ngā ākonga he whakaaro ake me te tuku i ētahi pātai ki te ākonga (me kī ki te kiripuaki). 
  • Me hāngai ngā pātai ki ētahi take i te pukapuka.
  • Me akiaki ngā ākonga ki te tuku i ngā pātai hōhonu.

He tauira pātai – (ākene ki a Koro)

  • Nā wai i kōrero ki a koe mō te taniwha i te awa?
  • Nō hea tō mōhio ki te taniwha?
  • Ki ō whakaaro, he aha ngā āhuatanga pai, āhuatanga kino o te taniwha? 

Rangahau

Taniwha Research

Ka kimi kōrero ngā ākonga mō tētahi taniwha o tō rātau ake iwi, rohe rānei.

Ko tā ngā ākonga:

  • He rangahau i tētahi taniwha rongonui o tētahi rohe, wāhi, iwi rānei. 
  • Ka kimihia ngā kōrero mō te taniwha pēnei i ēnei: 
    • Ko wai tōna ingoa?
    • He pēhea tōna āhua?
    • He aha tana hononga ki te tangata, ki te hapū, iwi rānei?
    • Ko hea tōna wāhi noho?
    • He aha ētahi kōrero mōna?
    • He aha pea ētahi raruraru?
    • He aha pea ētahi o ōna painga?

Kia mutu te rangahau i ngā kōrero ka whakarite ai ngā ākonga i tētahi momo whakaaturanga:

AKORANGA 4: Tikanga ā-Iwi me te Hangarau

Te Rangitupu

Scaffolding

Arotahinga: 

Ko ngā wāhi me te iwi matua o te pūrākau. 

Ka kōrerohia ētahi wāhi me tētahi iwi i te pūrākau nei. Hei āwhina i te kaipānui ka whai hononga i waenga i ngā wāhi me ngā iwi. 

Te whakamāramatanga: 

  • Tuhia ngā wāhi ka kōrerohia i te pūrākau nei.
  • Tuhia te iwi me ngā hapū ka kōrerohia i te pūrākau nei.
  • Kimihia ngā wāhi i te mahere whenua.
  • Tāngia ngā rohe o te/ngā iwi ki te mahere whenua.

Mahi 1: Ngohe Momotu

  • Tuhia ngā tohutohu hei tuhiwaehere. Hei tauira:
    • Tīmata ki ...
    • Haere whakateraki i te huarahi o … kia … kiromita.
    • Kia tae atu ki te pekanga o … huri whakateuru.
    • Hikoi whakateuru kia … kiromita.

Ngohe Karetao: (Mehemea he karetao hiko i te akomanga)

Whakaritea he mahere ki runga i te papa hei whaitanga mā te karetao. 

  • Tohua ētahi o ngā wāhi/āhuatanga i te pukapuka ki runga i te mahere i … 
  • Whakaritea ngā tohutohu, ngā waehere kia whāia e te karetao, ā, ka huri haere i te mahere kia tae atu ki Te Tairāwhiti, ki a Waiapu hoki.
  • Whakaarohia ētahi aukatinga i runga i te huarahi. 

Mahi 2: Ngohe Tuihono

AKORANGA 5: Tikanga ā-Iwi

Te iwi me te whenua 

Arotahinga: 

Kia mōhio ko wai te iwi nōna tēnei pūrākau.

Ko Waiapu te awa, ko wai te iwi?

Pātaihia ngā ākonga kia mōhio mehemea he hononga ō ētahi ki Waiapu ki tētahi hapū, marae rānei o reira.

Hei Mahi ā-Rōpū:

Kimihia ētahi kōrero mō Waiapu:

  • Pepeha
  • Whakataukī
  • Waiata
  • Pūrākau anō
  • Tāngata
  • Marae/Hapū

Mātakihia te ataata Taku Manawa … Kahu Waitoa 

Tirohia ngā kōrero kei Te Ara: https://teara.govt.nz/mi/ngati-porou

He rangahau

Arotahinga: 

Te rangahau i ngā raru me ngā painga o te whakatō rākau paina.

Hei Mahi

He mahi ā-akomanga, ā-rōpū rānei. 

Horopaki 

Kua huri te ao, ā, nā te mahi tūkino o te tangata ki tōna ao e raru ana te taiao, hei tauira, e raru ana ngā awa i te huhua o ngā parahua me ngā toenga rākau paina ina waipuke ana ngā awa.

Me wānanga i ngā i painga me ngā raru ka hua i te whakatō rākau paina.

Hei āwhinatanga:

Kimihia he kiriata rānei e whakaatu nei i te tukanga kia rarangahia tētahi kono. https://www.youtube.com/watch?v=N0NRvtZzPgM (hei tauira)

  • Tukuna ngā ākonga kia mātakihia te kiriata me te hanga i tētahi kono.
  • Tukuna rānei rātau kia mahi takirua kia hoahoa i tētahi ipu, i tētahi taputapu hei kawe i te kai, hei kawe i ētahi rauemi.
  • Me rangahau:
    • ngā momo mea kawe kai, kawe rauemi;
    • ngā momo rawa hei waihanga i te ipu/taputapu;
    • me pēhea hoki e waihanga ai, he aha te tukanga ka whāia;
    • me pēhea te tuhi i te huarahi kia mārama, kia whāia e tētahi atu.
  • Mā ia takirua/rōpū rānei e tū ki te whakaatu, ki te whakamārama i ngā tūāhuatanga i rangahaua. 
Ngā Tauira Whakaakoranga PDF

  • NPR2102-TSM-Sample-Lesson-Plan_FA.pdf
  • 473 KB