Rauemi Matua
He kōrero whakataki
Hei tautoko tēnei rauemi i te pouako e whakamahi ana i te pakiwaituhi Ōtātara Pā i roto i ngā whakaakoranga arareo Māori.
Ngā whāinga mā te ākonga
E rua pea ngā tino whāinga mā te ākonga.
1) Kia mōhio ki ngā kōrero mō ngā tīpuna me ā rātou mahi. Ko tēnei tētahi o ngā kōrero tīpuna nō ngā hapū o Ngāti Kahungunu ki Te Whanganui-a-Orotū. Nō roto i te takiwā o te rautau 1600 i te wā i te taenga tuatahitanga mai o ngā uri o Kahungunu ki Te Whanganui-a-Orotū. Mā te pakiwaituhi nei e whai wāhi ai ngā ākonga ki te tūhura i ngā mahi a ngā tīpuna me ētahi tino kaupapa i ō rātou nā wā, pērā i te:
- kōrero mō tētahi pā rongonui
- mana rangatira
- hono o ngā tīpuna ki te whenua
- kimi whenua hou
- whakapākūhā.
Kua riro mā te pakiwaituhi e whakaahua ngā mahi a ngā tīpuna o mua, tērā ka toko ake i ētahi whakaaro ki ngā ākonga ki ā rātou mahi me ngā tikanga i whāia.
2) Te Reo Matatini (Māori language literacy). Ka taka i raro i te kaupapa o Te Reo Matatini ko te reo ataata, reo ā-waha, reo tuhituhi me te reo taiao. I tua atu i te whakawhanake i te reo matatini, he huarahi pai ngā pakiwaituhi hei whakawhanake i:
- te māiatanga
- te auahatanga
- ngā pūkenga aroā
- te mōhiotanga ki ngā tikanga a ngā pakiwaituhi
- te mōhio hoki ki ngā mahi a ngā tīpuna.
Ko tētahi painga o te pakiwaituhi he māmā te whai i te ia o te kōrero mā ngā ākonga katoa ahakoa te taumata me te tau ā-kura. Mā ngā pikitia tonu te tāhū o te kōrero e whakaatu, e taki haere. He pai hoki te pakiwaituhi mā te ākonga horokukū ki te pānui pukapuka. Heoi me mōhio tonu me pēhea te pānui i te pakiwaituhi kia mārama ki tōna hanga me ngā ariā o roto.
Te whakapapa o tēnei kōrero
Nō hea tēnei kōrero?
He kōrero tēnei mō tētahi pā mātāmua, pā tūwatawata o te rohe o Te Whanganui-a-Orotū. Ko te kaupapa mātua ko te taenga mai o Taraia me ōna piringa i Tūranga-nui-ā-Kiwa me te tūtakitanga o te iwi whakaeke ki te tangata whenua. Ko Tūrauwhā te ariki nui o te pā o Ōtatara me Hikurangi pā hoki. He uru a Tūrauwhā nō ngā tīpuna taketake o tēnei takiwā, arā, nō Orotū, nō Whatumāmoa. Hei mokopuna tuarua a Taraia ki a Kahungunu. Kei te whārangi 29 o te pukapuka tētahi whakapapa poto e whakaatu ana i te kāwai heke mai i a Tūrauwhā. Ko te kaupapa o tēnei kōrero ko te rautaki i whāia e Taraia hei whakaū i tōna mana i runga te whenua, me ngā āhuatanga i puta hei whakararu i tana rautaki.
Nā wai ngā kōrero?
I ahu mai tēnei kōrero i ngā uri o te hapū o Ngāti Pārau ki Waiohiki. Ko rātou hoki ngā uri o ngā rangatira nā rātou te pā o Ōtatara i waihanga i ngā rautau ki mua. Nā rātou anō i whakarite huarahi kia kitea ai te hanga o te pā me ōna tohu e te ao whānui. Ko Ngāti Pārau hoki tērā e pupuri ana i te mauri o te pā me ōna herenga kōrero.
Te hunga nāna i wānanga te kōrero
I hua mai te tāhū o tēnei kōrero i tētahi hui i tū ki te marae o Waiohiki i te marama o Hereturikōkā 2021.
I reira, ka puta ngā kōrero a te whānau mō te kaupapa me te kōrero e hiahia ana rātou ki te whakaputa.
Ka raupapahia ngā tino āhuatanga o te kōrero kia kite tonu i te takoto ki tā te pakiwaituhi.
Nā wai te kōrero i whakamana?
He mea whakamana tēnei kōrero e ngā Tarahiti o te Ngāti Pārau hapū.
Mā te pouako
Ko te pakiwaituhi tētahi momo pukapuka e riro mā te pikitia e kawe i te ia o te kōrero. Me kī, ko tā te pakiwaituhi he whakaraupapa waituhi, mahi toi rānei. Haere ngātahi ai ko ngā pikitia me ngā tuhinga hei kawe i te ia o te kōrero. Ko ngā kupu ka tuhia he poto, he upoko kōrero poto, he kōrero ā-waha rānei nā ngā kiripuaki.
Ko te tikanga, kua taunga kē ngā ākonga ki te pānui i tēnei momo pukapuka. Ka mutu he pai ēnei pukapuka mā ngā ākonga horokukū ki te pānui.
He mihi
Tēnei te mihi ki a Te Po Marie Hawaikirangi, mōna i tuhi ngā ngohe me te tauira whakaaronga.
