Kati

Ngā Tauira Whakaakoranga

Ngā hononga ki Te Marautanga o Aotearoa

Taumata: 4–5 | Te Reo Māori, Tikanga ā-Iwi, Ngā Toi

Te momo o te tuhinga: He kōrero tūhonohono, he tātai kōrero ā-iwi, he pūrākau

Te Reo Māori

Ā-WAHA Ā-TĀ Ā-TINANA

4.2
Ka whakapuaki patapatai hāngai tonu, kōrero whakamārama, tautohetohe rānei kia puta ai te reo hīkaro, te reo whakamana hoki.

4.3
Ka mārama, ka whakamahi i ngā kīanga whakaahua, kīanga whakarite hei whakaniko i te kaupapa.

4.6
Ka whakamārama i te hononga o ngā momo kōrero Māori ake nei, kōrero kē atu hoki i roto i tētahi kaupapa ōkawa. 

4.3
Ka whai whakaaro ake ki te pūtake o te tuhituhi me te kaipānui.  

4.4
Ka tika te tātaki kupu hou me te whai i ngā ture o te reo.

4.5
Ka whakamahi i ētahi rautaki rangahau mō te huhua o ngā take. 

4.7
Ka whakarōpū i ngā whakaaro e ōrite ana, e hāngai ana ki roto i tētahi mahere tuhituhi, kia kitea ai te noho raupapa mai o te tuhinga. 

4.1
Ka mārama ki te reo ā-tinana i ngā horopaki huhua, ahakoa ōpaki, ōkawa rānei.

4.2
Ka hāngai te reo ā-waha, ā-tinana ki te kaupapa.

5.1
Ka whakamārama, ka tautohetohe rānei i tētahi kaupapa e puta ai te reo hīkaro, te reo whakamana, me te reo whakaahua. 

5.4
Ka whakarite, ka whakamārama i tētahi kaupapa kia kitea ai te āhua o ngā momo kōrero Māori ake nei, ahakoa te kaupapa.

5.1
Ka tautohu, ka arohaehae i ngā āhuatanga ake me ngā tikanga mahi o ētahi momo reo tuhi, reo ataata o tēnā, o tēnā kaituhi, kaitā rānei.

5.6
Ka whakamahi i ngā āhuatanga maha o ngā momo reo tuhi hei whakaniko i ngā tuhinga whānui, hei akiaki anō i te kaipānui kia whai whakaaro ake ki te kaupapa.

 5.2
Ka whakamahi i ngā wāhanga o te tinana hei whakawhitiwhiti whakaaro, kare ā-roto. 

Tikanga-ā-Iwi

Te Wāhi me te Taiao Te Ao Hurihuri

4.1
Ka whakamārama i ngā whakaatatanga o te wāhi i ngā pāhekohekotanga o te tangata ki te taiao i ngā wā o mua. 

4.2
Ka whakamārama i ngā whaiwāhitanga me ngā mātātaki o te torotoro mō te tangata, te wāhi me te taiao.

4.1
Ka tautohu i ngā pūtake me ngā otinga o ngā tūāhua kua waihanga i te oranga o te tangata. 

4.2
Ka whakaahua i ngā huarahi e tuhia ai, e maumaharatia ai ngā mahi o mua.
5.1
Ka whakamārama i ngā take e neke haere ai te tangata ki wāhi kē, me ngā putanga iho o ēnei nekehanga ki te tangata me te wāhi.  

5.1
Ka whakamārama i te whakaawenga o ngā tūāhua o mua i ngā hononga i roto, i waenga hoki, i te rōpū, me te haere tonu o ēnei whakaawenga.

Ngā Toi

 

Toi Ataata Ngā Mahi a Te Rēhia

Taumata 4

Ka whakawhanake ariā, ka whakapakari pūkenga, ka whakamārama, ka whai māramatanga te ākonga: 

  • mā te tūhura me te whakamahi i ngā hua o ngā rawa, rawa tā, me ngā taputapu; 
  • i ngā mahi o te whiriwhiri tukanga rawa tā, me te tautohu taputapu; 
  • mā te whakamahi i ngā tukanga me ngā rawa tā a te kaitoi.

Taumata 4

Ka tūhura, ka whakaatu: 

  • i ngā tukanga; 
  • i ngā tūmomo mahi. 

Ka mārama, ka whakaatu whakaaro: 

  • ki ngā tukanga; 
  • ki ngā tūmomo mahi.

 

Ngā Akoranga

AKORANGA 1: Te āhua o te pukapuka Ōtātara Pā

Te Rangitupu Arotahinga: Te kaupapa matua o te pukapuka
  • Tautohua te kaupapa kei te taitara o te pukapuka.
  • Me ōhia manomano, kātahi ka whakarāpopoto i te kaupapa o te pukapuka (tuhia hoki ngā kupu, ngā āhuatanga rānei o te pukapuka e taunaki ana i ngā whakaaro).
  • Whakamahia ngā tauira ohia manomano hei āwhina i ngā ākonga.
Te whakamāramatanga:

Whakaatuhia te uhi o te pukapuka ki ngā ākonga.

Kōrerohia ētahi āhuatanga o te whakaahua me ngā kupu kāore pea e tino mārama ki ngā ākonga.

  • He aha te tino kaupapa o te pukapuka?
  • Ka pēhea koe/koutou e mōhio ai?
  • He aha ngā tīwhiri i te uhi e taunaki ana i ōu/ō koutou whakaaro.
Matapae

Akiakina ngā ākonga kia āta titiro ki ngā whakaahua me te tūhono ki ngā kupu kua tuhia ki te papamā.  

  • Kōrerohia ētahi āhuatanga o ngā whakaahua.
  • Ki ōu whakaaro nō tēhea wā tēnei kōrero?
  • He aha pea ētahi o ngā mahi ka kōrerohia i tēnei pukapuka.
  • Ka pēhea koe/koutou e mōhio ai?

Ka mahi takirua ngā ākonga ki te wānanga i te kaupapa o te pukapuka. Ka taki tētahi ākonga i te kōrero pūrākau ki tāna e whakaaro ai, kātahi ka taki tana hoa. Ka āwhina ngā whakaahua i a rāua. Hei tauira: 

  • Ki ōku nei whakaaro ko … te kaupapa o tēnei pukapuka i te mea … 
  • I te tīmatanga ka …
  • I tēnei whakaahua ka kitea i a … e … o 
  • Kei … rātou e … ana
  • I te otinga o te kōrero … 

Wānanga/Matapaki/Matapae
Whakaaro ā-mua,
Whakaaro ā-muri		 Whakaaro ā-mua, whakaaro ā-muri
  • He mahi takitahi, he mahi takirua rānei.
  • Whakamahia te pepa ngohe mahi: Whakaaro ā-mua, whakaaro ā-muri
  • Kei ia tamaiti, ia takirua rānei tētahi pepa mahi.
  • Ko te mahi ko te tuhi i ētahi kōrero e mōhio kētia nei e ngā ākonga mō te pukapuka i mua i te pānuitanga.

Hei te mutunga o ngā mahi ka hoki atu anō ki te pepa mahi ki te tuhi i ētahi mōhiotanga hou.

AKORANGA 2: Te tāhū o te pakiwaitara

Te Rangitupu  Arotahinga: 
  • Ka mārama pai ai ngā ākonga ki ngā kaupapa tāhū o tēnei pakiwaitara.
  • Kia wetewete ngā ākonga i ngā kaupapa i roto i te pakiwaitara.
  • Kia whai hononga rātou ki tētahi tirohanga o ngā rā onamata, ki ēnei rā.
  • Ka whai māramatanga ngā ākonga ki ngā momo āhuatanga o te pakanga, o te aroha, me te aroha o tētahi ki tōna ake whenua. 
Te Tautohu, te Whakaraupapa 

Whakamahia te rārangi ingoa kei te ngohe Te Tautohu, te Whakaraupapa, ki te ako i ngā momo ingoa tipuna, whenua, aha atu, aha atu.

Me pānui te pakiwaitara ki ngā ākonga, mā rātou e tohu i ngā ingoa.
Wetewetehia ngā kaupapa tāhū 
  • He mahi takirua, he mahi ā-rōpū tēnei ngohe.
  • Ko te tūmanako kua pānuitia te pukapuka e ngā ākonga.
  • Whakaraupapatia ēnei kaupapa matua o te pakiwaitara:
    • Mahi Pakanga.
    • Aroha ki tō iwi.
    • Aroha ki tō whenua.
    • He noho rangapū i waenga i ngā iwi e rua.
  • Whakaraupapatia ētahi whakaaro e pā ana ki ēnei kaupapa, kei hea hoki te hononga ki ēnei rā.

AKORANGA 3: Ngā Kiripuaki Matua

Te Rangitupu  Arotahinga:

Kia mau kaha ngā ākonga ki ngā tīpuna ingoa o tēnei rohe o Ngāti Kahungunu. 

Kia mārama ngā ākonga ki nga āhuatanga maha o ngā tīpuna a Rākaitekura, a Tūrauwhā, a Taraia, a Rangitūehu hoki.

Mā ēnei āhuatanga ake e waihanga i te kiripuaki matua, ngā kiripuaki tautoko, ngā kiritohe hoki me ō rātau wairua i roto i te pūrākau.

  • Ko wai te kiripuaki matua?
  • Ko wai ngā kiripuaki tautoko?
  • Ko wai ngā kiritohe?
  • Ka pēhea te āhuatanga o tēnā, o tēnā kiripuaki?
  • Ka pēhea tātou e tautohu i te rerekētanga o ia momo kiripuaki?
  • He aha ētahi kupu hei whakaahua i tēnā, i tēnā kiripuaki?
Tūhura Kiripuaki 

Whakamahia Te Tūhura Kiripuaki.

He ngohe pai tēnei hei whakamātau, hei whakapakari hoki i ngā pūkenga hīkaro. 

Ka whai wāhi hoki tēnei ngohe ki te whakawhānui i ngā kupu/kīanga āhua me ōna āheinga. 

AKORANGA 4: Puna Kupu

Ngohe 1a: Te Arawhata Arepa  Arotahinga: 

Te whakawhānui i ngā kupu a te ākonga mā te ako i ngā kupu hou. 

  • Tīpakohia ngā kupu hou, ngā ingoa o ngā kiripuaki, ngā ingoa hoki o ngā wāhi ka pānuihia i roto i te pukapuka. 
Pānui / Tuhi 

Ko tā ngā ākonga mahi he tuhi i ngā kupu kia oti mai he momo kuputaka.

Mā te kaiako e tuku atu i te pepa kei runga ngā ngohe mahi hei whakakī mā ngā ākonga.  Ka whakamārama hoki i ngā mahi ki ngā ākonga.
Ngohe 1b: Kimihia te Tikanga  Te Whakamāramatanga:   
  • He rautaki tēnei hei whakawhānui atu i te puna kupu me te mōhiotanga ki te tikanga me te whakamahinga o te kupu hou.
  • Ko tā te ākonga he homai i ō rātau ake whakaaro mō taua kupu i mua i te whakamahi i te papakupu.
  • Ka tirohia te whakamahinga o taua kupu ki te pūrākau.
  • Ka whakamahia te kupu ki rō rerenga.
  • Ka mutu, ka tuhia tētahi/ētahi kupu taurite mō taua kupu.

AKORANGA 5: He puna kīwaha

Te Rangitupu Arotahinga:

Ka taea e ngā ākonga te tautohu i ngā kīwaha i roto i te pakiwaitara.

Ka ako ngā ākonga ki ngā kīwaha hou i roto i te pakiwaitara.

Ka ako ngā ākonga ki ngā hua o ngā kīwaha i roto i te pakiwaitara.
Te Taki Kōrero Arotahinga:

Ka whakarongo ngā ākonga ki te pūrākau o Ōtātara Pā.

Hei āwhina i ngā ākonga, tukuna he wā hei whakarongo me te matapaki i ngā take ka puta. He mahi takitahi, takirua rānei.

Ko tā rātou mahi he kimi kia whitu ngā kīwaha i roto i te pakiwaitara.

Me whakamārama te tikanga o aua kīwaha, ki te reo Māori, ki te reo Pākehā hoki. Hangaia tētahi rārangi kīwaha. Waihangatia ētahi kāri maumahara (cue cards). Ko tā rātou he whakamau i ngā kīwaha me ngā whakamārama ki te hinengaro. 

Te Ara Taki Kōrero:

Taki kōrero matua ki tētahi hoa 

  • He mahi takirua tēnei.
  • Pānuihia te pūrākau ki ngā ākonga. 
  • Ka whai wāhi ia ākonga ki te taki kōrero ki tana hoa. 

Taki kōrero matua mā ngā whakaahua 

  • He mahi takiwhā tēnei.
  • Pānuihia te pūrākau ki ngā ākonga. 
  • Tohatohaina ngā whakaahua nō te pūrākau ki waenganui i ia rōpū. 
  • Ka tīpako ia ākonga i tētahi whakaahua, kātahi ka taki i te wāhanga o te pūrākau e hāngai ana. 

Taki kōrero mā te reo whakaari 

  • Pānuihia te pūrākau ki ngā ākonga. 
  • Whiriwhirihia ētahi wāhanga o te pūrākau kātahi ka wānanga i ngā mahi, ngā nekehanga ā-tinana, ngā kare ā-roto, te reo ā-tinana hei whakapuaki i aua wāhanga. 
  • Ka riro mā ngā ākonga e whakaari i te kaiako e pānui ana. 
 Te Whakarāpopoto Arotahinga:

Ka whakarongo ka pānui ngā ākonga i te pūrākau o Ōtātara Pā.

Ka tautohu me te tuhi i ngā ariā matua, ngā pārongo hira nui rānei i te tuhinga hei kōrero anō ki ōna kupu ake.

Ka whakapūkete me te whakarōpū i ngā pārongo ki ngā ripanga, ki ngā tūtohi rānei.
Ngā Take me ngā Pānga

Ka pānui ngā ākonga i te wāhanga o te pūrākau, ā, ka tautohua ngā pānga me ngā putanga iho nā te taenga mai o Whatonga me tana tira ki Te Upoko-o-te-Ika.

Ka aro ki ēnei putanga iho:

  • He tangata anō i konei i tā rātau ūnga mai?
  • He pēhea te āhua o te whenua i te wā o te pakiwaitara?
  • He pēhea te āhua o te whenua i ēnei rā?
  • He aha pea ngā pānga me ngā putanga iho i tau ki waenga o ngā tira nei?
  • Te hokinga mai a Taraia ki Te Matau-a-Māui.

 

AKORANGA 6: Mahinga Toi

Waihanga whakaari Arotahinga: Ngā Mahi a te Rēhia

Arā anō ētahi huarahi hei whakamāori, hei whakamārama i ngā wāhanga o te pūrākau nei.

  • Me noho ā-rōpū kia tirohia, kia kōrerohia anō te pūrākau.
  • Matapakihia ngā tūāhuatanga o ngā kiripuaki. 
  • Whakamahia he mahere kiripuaki hei taunaki i ēnei kōrero.
  • Me whakaaro ake ngā ākonga ki ētahi nekehanga, ki ētahi mahi ā-tinana ka whakaatuhia te wairua o ngā kiripuaki.
  • Hei tautoko pea i ēnei momo tūāhuatanga o te ‘whakaataata’ o te ‘whakaari’, tirohia ētahi tauira whakaari.
Hei whakaaro anō:

Whakaritea he rā kia tū ngā ākonga ki te whakaatu i tā rātau whakaari ki te kura, ki te whānau, ki te hapori. Whakamanahia!
Waihanga Pātere/Pao Arotahinga: Ngā Mahi a te Rēhia

Pānuitia ngā kupu kei te whārangi 8 o te pakiwaitara. Whakamāramatia ngā kōrero ki ngā ākonga. 

  • He mahi takitahi, takirua, a-rōpū rānei.
  • Mā te kaiako pea e whakatauira tētahi whiti kia rangonahia, kia rongo ngā ākonga i te ihi, te wehi me te wana.
  • Whakarongo ki ētahi atu mōteatea, pao, pātere kei runga tiriata hei tauira mā ngā ākonga.
  • Ka mutu, ka tū ngā ākonga ki te whakaatu, ki te waiata mai i tā rātau titonga.
  • Whakamahia te ngohe Waihanga Pātere/Pao.

 

Ngā Tauira Whakaakoranga PDF

  • NKO2102-TSM-Sample-Lesson-Plan_FA.pdf
  • 444 KB
Download
Ki mua Rauemi Matua Ki muri Ngohe