Whakatupuranga 3

Te whakarite ake i tētahi tūtohi hura karangatanga mā te whakamahi pikitia 

He whakataki

Kei te akomanga. Kotahi te haerenga o ngā ākonga ki ngā akomanga hangarau matihiko i te wiki ki te ako me pēhea te raka, te huna, te raweke me te waehere i ngā ahanoa kia whai i tētahi whanonga ina ka whakamahia e te kaiwhakamahi. I ēnei akomanga kua whakamahi rātou i ngā paepae waehere ki te pupuri i ngā ahanoa kupu matua, me te whakahoki i ngā ahanoa mēnā kāore i reira ngā kupu matua. Kua ako rātou me pēhea te whakamahi i te utauta kōataata hei huna i ngā ahanoa me te āhuatanga raka mō ngā ahanoa kāore rātou i te hiahia kia nukuhia.

Tā tēnei mahi e whakaatu ana

Ko tā Makaia whakautu ki te ngohe he tīpako i tana kaupapa o ngā hākinakina me te wānanga i ētahi whakaaro karangatanga hākinakina i te taha o ōna hoa me tōna kaiako. Ka whakatau ia ki whakamahi i te karangatanga hākinakina raumati me te karangatanga hākinakina hōtoke. Ka tīmata ia mā te tautohu i te hunga mātakitaki, i te momo papatono, taupānga rānei ka whakamahia e ia ki te waihanga i tana ngohe. Ka haere tonu tana mahi mā te tuhi i tētahi rārangi hākinakina mō ia karangatanga kātahi ka tīpako ia i ngā hākinakina e 8 hei whakauru ki te ngohe.

Ka whakatau a Makaia ki te whakamahi whakaahua kē kaua te kuputuhi i tana ngohe. Ka whakamahi ia i ngā whakaahua Kūkara ki te rapu i ngā whakaahua o ngā hākinakina nāna i tīpako. Kei te mōhio ia me tīpako i te whiringa matatika whakamahi tika hei rapu i ngā whakaahua e wātea ana ki a ia hei whakamahi, hei tuari, hei whakarerekē kia kore ai e takahia e ia he ture manatā.

Ka whakaatu ka taea e ia:

• Te raweke me te waehere i ngā ahanoa matihiko kia whai i tētahi whanonga ina ka whakamahia, arā, te pupuri i ētahi whakahua ake, kaua ētahi atu
• Te whakamahi tētahi taupānga/papatono ki te waihanga kōrero hou.
• Te tautohu i ngā tāuru me ngā tāputa o te taupānga/papatono.

Hangarau Matihiko

Ko tā tēnei tauira he whakaatu ka taea e te ākonga te whakatau (me te paku āwhina) i ngā utauta me ngā tikanga pai ake ki te whakatau i tētahi raruraru. Ka whai rātou i tētahi tukanga auau hei hoahoa, hei whakawhanake, hei waihanga, hei pupuri, hei whakamātau me te arotake i te kōrero matihiko e tutuki ai tōna pūtake. Tae atu tēnei ki:

• te tiki i te pūmanawa tika me ngā momo kōnae mō ngā pūtake ake e ai ki ngā āhuatanga matua, e whai hua ai hoki te whiringa. Ka whakamahia ngā pūmanawa ka tīpakona ki te whakawhanake me te whakakotahi i ngā kōrero matihiko ki te waihanga i tētahi huanga.

Ngā momo tikanga

• Kua kōrerohia e ngā ākonga ngā ture a te akomanga hei tiaki i a rātou i a rātou e rapu whakaahua ana i runga ipurangi me te whakamahinga o ngā whakaahua koreutu, tuari rānei:
• te tiki i ngā whakaahua koreutu, tuari i runga ipurangi.
• te whakamahi i ngā whiringa tātari rapu haumaru.

Ka whakatau tikanga mō ngā mahi whakaoti hopanga mā te whitiauau ki roto i ngā mahi hoahoa, ki te whakahiato, ki te waihanga, ki te pupuri, ki te whakamātau, ki te arotake ihirangi matihiko hoki, e tutuki ai tōna pūtake.

• Ka tīpako pūmanawa e pai ana me ngā momo kōnae mō  tētahi kaupapa ake e ai ki te tino āhuatanga, ā, ka taunaki mai i tāna i tīpako ai. Ka whakamahi i ngā pūmanawa i tīpakohia ki te whakahiato, ki te whakakotahi kōrero matihiko hei waihanga i tētahi huanga.
• Ka mārama ki tā  te pūnaha whakahaere i te pūrere rorohiko whaiaro, te haumarutanga me ngā pūmanawa taupānga. Ka whakamārama i ngā tikanga o te whakahaere kōnae me te whakamahi pūrere pupuri kōrero.

Whāinga

Te ohia manomano i ngā take, ngā karangatanga me ngā kupu e pā ana. 
Waihanga tūmahi tūtohi ako karangatanga.
Whakarite tūtohi ako me ō hoa.

Putanga ako       

Ka taea e te ākonga:

• te whakamahi i ngā tātari rapu ipurangi
• ngā ahanoa waehere
• te raweke ahanoa me ngā ahanoa kua waeherea
• whakamātau me te whakakē i ngā tūtohi ako. 

Paearu angitu

Ka angitu te ākonga mēnā ka taea e ia:

• te rapu kia waru nga whakaahua koreutu
• te whakahaere purere hei waehere ahanoa
     - kia whakahokia ki te kore e whai wāhi tika
        - ki te pupuri kupumatua

• te nuku, te whakarahi, te whakaiti, iti me te raka i ngā ahanoa kua waeheretia
• te whakahaere tūmahi me ōna hoa. 

Hononga i te Marautanga

Wāhanga Ako: Mahi Toi           Whenu: Toi Puoro Taumata: 1 

Whāinga:

Ka tūhura, ka whakauru atu, ka whai māramatanga i ngā huānga me ngā momo oro o te taiao e mahia ana i ia rā. 

He Tauira Ngohe:

Waihangatia he ngohe ‘Karangatanga’ ororongo. Tāhopukina ngā momo oro i ngā wāhi huhua o te taiao pēnei i:

i) te marae, te moana, te kura, te ngahere, te tāone, te awa, arā noa atu, arā noa atu

ii) te tūī, te kōkako, te kiwi, te kererū, te weka, te kea, arā noa atu, arā noa atu.

Te Ngohe

Kua tonoa ngā ākonga ki te waihanga i tētahi ngohe kōwae/karangatanga matihiko ki tētahi kaupapa nā rātou i whiriwhiri. Me aro te ngohe ki tētahi hunga ake, me rua neke atu ngā kōwae/karangatanga, kaua e iti iho i te 6 kupu hei whakakāwai. Me whakaatu hoki i te tika me te hē o ngā whakautu/tīpakonga. Me whakaatu ngā ākonga i tā rātou ngohe ki tētahi rōpū iti hei whakamātau, hei whakahoki kōrero me te whakarerekē rānei.

Rerenga kōrero   

Huakina te ngohe karangatanga
Open the category activity

Patohia tō kupu
Type your word

Tiakina tō kōnae ki tō kōpaki
Save the file to your folder

Waihangatia he tūtohi hura
Create a flipchart

Whakatikaina te pouaka kuputuhi
Edit the text box

Tāurua he kupu
Enter a word 

Kupu hou

kāwai/karangatanga – category

patohia – type (text)

pāwhiritia – click

pehu – cursor

pouaka kuputuhi – textbox

tahua – menu

tapanga – title

tātari rapu – search filter

tūtohi hura – flipchart

waehere – code

whakatika tuhinga – edit text

Tāuru – enter 

Rauemi    

• Rorohiko/rorohiko pōnaho
• Papamā pāhekoheko/Papamā
• Pūmanawa ActivInspire. https://support.prometheanworld.com/download/activinspire.html
• Te kohinga rauemi He Manu Tuhituhi, He Ara Pāhekoheko
• Puka mō te tahua kupu, pene, pine   

Aromatawai

Ka taea e ngā ākonga te:

• whakaatu me pēhea te rapu i ngā whakaahua koreutu o Kūkara
• tohu me te tiki i te tūtohi hura i tiakina
• whakamātau i te tūtohi hura i hangaia. 

Raupapa mahi

Tūmahi 1: Tūmahi Matihiko

Ka whakahaungia ngā ākonga ki te waihanga i tētahi tūmahi akomanga mā te whakamahi i te papatono papamā tauwhitiwhiti e hāngai ana ki te kaupapa ā-kura, arā, a Matariki. Ka noho ngā ākonga ki te waihanga i tētahi tūmahi hono kupu ki roto i te papatono ActivInspire, mā te whakamahi kuputuhi, ororongo, atahanga me ngā ahanoa hoki. 

Ngā whakaritenga

Ka waihangatia e te kaiako kia rua, kia toru rānei ngā tauira o te tūtohi hura.

• Me mātua tūhono i te papamā ki te rorohiko, ki te rorohiko pōnaho rānei a te kaiako.
• tōna tikanga kua utaina kētia ngā papatono me ngā taupānga ki runga i ngā rorohiko nei. 

Tīmatanga

Tuarihia ngā whāinga ka matapaki ai i te tūmahi.

• Kōrerotia anō ngā paearu angitu.
• Kua tāuru te kaiako i ngā momo tauira o ēnei momo tūtohi hura ki ngā ākonga, ka matapaki i ngā momo āhuatanga kei roto pērā i ngā momo waehere.
• Kua tū ngā ākonga ki te papamā tauwhitiwhiti kia pai tā rātou hono i ngā kupu, i ngā atahanga, mā te tō-me-whakataka ki te kāwai/karangatanga e tika ana.
• Mā te whakamahi i te puka hātepe, kua noho te kaiako ki te whakatauira i te tukanga me ngā momo reo matihiko. Tonoa ngā ākonga ki te whakatauira i ngā tohu tukanga kātahi nei ka oti te mahi. 

Waihanga

Ka taea e ngā ākonga:

• te whakamahi i te puka hātepe ‘Karangatanga’ ki te hanga i tētahi tūtohi hura mā te kuputuhi, mā te atahanga rānei
• te whakauru ki te kohinga rauemi o ‘He Ara Pāhekoheko’ ka tohu i te tauira tūtohi hura kei reira
• te tiaki me te tiki atu i te tūtohi hura nei
• te whakauru kuputuhi ki ngā tapanga, ki ngā pouaka tuhi hoki
• te whakamahi i ngā tātari rapu a Kūkara kia whai wāhi ki ngā atahanga koreutu o reira
• te whakamahi i ngā pūpuri waehere kia puritia ai ngā ahanoa whai kupumatua
• te whakahoki i ngā ahanoa kāre i puritia.

Te whakamātau me te tuari

Ka taea e ngā ākonga te:

• whakamātau i te tūmahi tūtohi hura, ki te tiro mēnā kei roto ngā ahanoa i ngā kaipuri e tika ana, ka taea hoki te whakahoki mēnā kāre i puritia.
• whakahaere tūmahi ki tā rātou rōpū kia whiwhi urupare, hei mahi anga whakamua.

Katinga

Tirohia anō ngā whāinga me ngā paearu angitu.

Pātaihia ngā ākonga he aha:

• tētahi mahi i ākona e koe
• tētahi mahi uaua
• tētahi mahi tino pai
• tētahi mea i pā i te tirohanga a ō hoa ki te tūtohi ako.

Te huaki me te tiaki i te tūtohi hura ‘Karangatanga’.