Ngā Tauira Whakaakoranga

Arotahinga: Te kaupapa matua o te pukapuka

• Tautohu i te kaupapa kei te taitara o te pukapuka.
• Whakamahia ētahi atahanga ohia manomano e whakarāpopoto ai te kaupapa o te pukapuka.

Te whakamāramatanga:

• Whakaatuhia te uhi o te pukapuka ki ngā ākonga.
• Kōrerohia ētahi āhuatanga o te whakaahua me ngā kupu kāore pea e tino mārama ki ngā ākonga.
  • He aha te tino kaupapa o te pukapuka? 
  • Ka pēhea koe/koutou e mōhio ai?
  • He aha ngā tīwhiri kei te uhi e taunaki ana i ōu/ō koutou whakaaro?

Whakaaturia ngā whakaahua o te pukapuka. Akiaki ngā ākonga kia āta titiro ki ngā whakaahua. Kōrerohia ētahi āhuatanga o ngā whakaahua.

• Ki ōu whakaaro nō tēhea wā tēnei kōrero?
• He aha pea ētahi o ngā mahi ka kōrerohia i tēnei pukapuka? 
• Ka pēhea koe/koutou e mōhio ai?

Ka mahi takirua ngā ākonga ki te wānanga i te kaupapa o te pukapuka. Ka taki tētahi ākonga i te kōrero pūrākau ki tāna e whakaaro ai, kātahi ka taki tana hoa. Ka āwhina ngā whakaahua i a rātou. Hei tauira: 

• Ki ōku nei whakaaro ko … te kaupapa o tēnei pukapuka i te mea … 
• I te tīmatanga ka …
• I tēnei whakaahua ka kitea i a … e … o 
• Kei … rātou e … ana
• I te otinga o te kōrero …

Whakamahia te Whāriki Kaupapa hei rapu i ngā āhuatanga matua o te pukapuka nei.

Mā ngā ākonga ngā āhuatanga o te horopaki kua mōhio kē e whakaaro, kātahi ka matapaehia ētahi o ngā āhuatanga ki tā rātou e mōhio ai mō te ao, ki ō rātou ake wheako whaiaro hoki.

Ka mutu ana te pānui i te kōrero, ka tuhia ngā āhuatanga hou kua ākona e ngā ākonga. 

Ka pēhea te kaiako e hāpai i tēnei akoranga? 

• He aha kē ōu mōhiotanga mō … ? Tēnā tuhia ki te Whāriki Kaupapa. Puritia ēnei whakaaro i a tātou e pānui ana kia kite ai mēnā ka whakawhānuitia ngā kōrero a te pukapuka i ōu whakaaro. 
• He pērā tō āhua ki tētahi/ētahi o ngā kiripuaki? He aha ngā āhuatanga ōrite? 

Arotahinga: Te whakawhānui i ngā kupu a te ākonga mā te ako i ngā kupu hou

Tīpakohia ngā kupu hou, ngā ingoa o ngā kiripuaki, ngā ingoa hoki o ngā wāhi ka pānuihia i roto i te pukapuka. 

Pānui/Tuhi 

Ko tā ngā ākonga mahi he tuhi i ngā kupu ki te ripanga Te Arawhata Ārepa kia oti mai he momo kuputaka. Mā te kaiako ētahi ākonga e tohu hai kanohi hōmiromiro kia arotakengia te tika rānei o te takoto o ngā kupu i te Arawhata. 

He rawe mō te huhua noa o ngā kaupapa ako. 

Arotahinga:

Ka mārama ake ki ngā kaupapa o te tāhū o te pūrākau mehemea ka āta titiro ki ngā āhuatanga ake o ngā kiripuaki. 

Mā ēnei āhuatanga ake e waihanga i te kiripuaki matua, ngā kiripuaki tautoko, ngā kiritohe hoki me ō rātou wairua i roto i te pūrākau. 

• Ko wai te kiripuaki matua i te pūrākau Ngā Tai Hekenga Tāngata?
• Ko wai ngā kiripuaki tautoko?
• Ko wai ngā kiritohe? 
• Ka pēheā tātou e tāutu i te kiripuaki matua, te kiripuaki tautoko me te kiritohe?
• He aha te rerekētanga o ia kiripuaki?
• Ka pēhea te āhua o tēnā, o tēnā kiripuaki? 
• He aha ētāhi kupu hei whakaahua i tēnā, i tēnā kiripuaki?

E rua ngā ngohe ka aromia hei tuhura i te kiripuaki

Tāruangia te Mahere Kiripuaki me te Whakaahua Kiripuaki 

He ngohe pai ēnei hei whakamātau, hei whakapakari hoki i ngā pūkenga hīkaro. 

Ka whai wāhi hoki ki ēnei ngohe te whakawhānui i ngā kupu/kīanga āhua me ōna āheinga. 

Arotahinga:

Ko ngā iwi, ngā hapū me ngā tīpuna o te pūrākau. 

Ka whai hononga i waenga i ngā iwi, ngā hapū me ngā tīpuna hei āwhina i te kaipānui. 

Te whakamāramatanga: 

• Tāutohua ngā tāngata, hapū me ngā iwi ka kōrerohia i te pūrākau nei.
• Whakamahara, matapaki, whakaraupapa, whakarāpopoto hoki ngā takunetanga matua i pā ki ngā kiripuaki o te pūrākau. 
• Wānangahia te tikanga o te kianga ‘taura tangata’. 

Ngohe Matua

Ka whakarongo ngā ākonga ki te pūrākau o Ngāti Mutunga mai i te tīmatanga tae noa ki te wā ka tau ngā kiripuaki matua ki Te Whanganui ā-Tara. 

Hei āwhina i ngā ākonga, tukuna he wā hei whakarongo me te matapaki i ngā take ka puta. 

Te Ara Taki Kōrero 

Taki kōrero matua ki tētahi hoa

• He mahi takirua tēnei.
• Pānuihia te pūrākau ki ngā ākonga. 
• Ka whai wāhi ia ākonga ki te taki kōrero ki tana hoa. 

Taki kōrero matua mā ngā whakaahua

• He mahi takiwhā tēnei.
• Pānuihia te pūrākau ki ngā ākonga. 
• Hoatu ngā whakaahua nō te pūrākau kei waenganui i ia rōpū . 
• Ka tīpako ia ākonga i tētahi whakaahua, kātahi ka taki i te wāhanga o te pūrākau e hāngai ana. 

Taki kōrero mā te reo whakaari

• Pānuihia te pūrākau ki ngā ākonga. 
• Whiriwhirihia ētahi wāhanga o te pūrākau kātahi ka wānanga i ngā mahi, ngā nekehanga ā-tinana, ngā kare ā-roto, te reo ā-tinana hei whakapuaki i aua wāhanga. 
• Ka riro mā ngā ākonga e whakaari i a te kaiako e pānui ana. 

Ngohe Matua 

Ka pānui ngā ākonga i te wāhanga o te pūrākau e pā ana ki te taenga mai o Ngāti Toa tae noa ki te taenga mai o Ngāti Raukawa hoki. 

Ka tautohua ngā otinga i puta i te taenga mai o Te Rauparaha me Ngāti Toa.

Tāruangia te Tūtohi Pūtanga Iho hei āwhina i ngā ākonga. 

Ka aro ki ēnei putanga iho

• Te wehenga o Ngāti Toa mai i Kāwhia 
• Te pakanga o Te Motunui
• Te rūnanga o ngā iwi o Urenui me Ngāti Toa
• Te Heke Tātarāmoa
• Ngā mahi a Kahe-te-Rau-o-te-Rangi 
• Te pakanga nui i Waiōrua, i Kāpiti o Te Heke Nihoputa
• Te taenga mai o Ngāti Raukawa 

Hei whakawhānui i ngā whakaaroaro a ngā ākonga 

• Tirohia ngā tauira ‘taura tangata’ kei tēnei wāhanga o te pūrākau.
• Kōrerohia ngā āhuatanga i herea i ngā tāngata o te pūrākau nei tētahi ki tētahi. 

Arotahinga:

Ko ngā wāhi me ngā takahitanga i te whenua. 

Rapua ngā wāhi i te mahere whenua. 

Tuhia ngā wāhi, ngā iwi me ngā hapū ka kōrerohia i te pūrākau nei.

Tāngia ngā rohe o ngā iwi ki te mahere whenua.

Tāngia ngā huarahi i whāia e aua iwi, aua hapu hoki kia kitea ā rātou hekenga.

E hia kiromita te tawhiti?

Ka titiro ngā ākonga ki te mahere whenua.

Rapua ngā wāhi ka kōrerohia i te pūrākau. Ka tīmata mai i Urenui.

Mā ngā ākonga e tā i ngā ‘Tai Hekenga’ e ono o te pūrākau, mai i te wāhi i tīmata tae noa ki tōna mutunga.

Arotahinga: He rangahau i te hekenga o ngā tīpuna. 

Ka whātoro atu ngā ākonga ki ngā kōrero mō te hekenga ā ō rātou ake tīpuna hei whakahāngai i tēnei kaupapa ki a rātou anō. 

Te whakamāramatanga

Kua mārama ngā ākonga ināianei he iwi ‘Heke’ te iwi Māori. Mā te rangahau i ō rātou tīpuna, ka whakawhānui ake ngā mōhiotanga mō te heke, otirā ka mau ai ngā kōrero nā rātou anō. 

Rapua ngā kōrero kei ngā pūrākau pēnei i a Ngāti Mutunga, hei āwhina i ngā ākonga. 

Ka akiaki hoki i ngā ākonga ki te uiui atu ki ō rātou kaumātua, pākeke mō ngā kōrero ā-whānau, ā-hapu, ā-iwi hoki. 

Hei Mahi 

He mahi takitahi/takirua rānei. 

Ka rangahau i te hekenga o tētahi/ētahi tīpuna rānei, tētahi hapu rānei, tētahi iwi rānei.

Kohi ngā whakaaro ā-rōpū mō ngā waka, ngā iwi, ngā tīpuna me ngā kōrero kua mōhiotia kētia mō tō rātou taenga mai ki Aotearoa. 

Mā ia rōpū e whakaatu i ō rātou whakaaro ki te katoa. 

Tārua te puka mahi  Rangahau Te Hekenga a Ngā Tīpuna hei ārahi i te mahi rangahau a ngā ākonga.