Te Taki Marau

Kei hopu tōu ringa ki te aka tāepa, engari kia mau ki te aka matua

Tomokia mai te waharoa o tēnei o ngā tino pou o Te Ao Tūroa, ararā, ko Te Pāngarau! Kua hia kē ngā tau e whakaharatau ana koutou, e tākarokaro ana koutou i ngā pūkenga taketake o Te Pāngarau? Kua kotahi tekau tau? Otirā, kua tae ki te wā kia āta whakaritea ō koutou ara i te marau nei. Koina, me āta whakarite, kei hopu atu ki te aka tāepa, he pērā i a Karihi. Me pērā kē i a Tawhaki, rapua te aka matua mōu.

Kia rite koe ki te whiriwhiri, me mātua titiro komuri ki aua kotahi tekau tau rā. I te rata koe ki Te Pāngarau? I te mārama koe ki te nuinga o ngā mahi me ngā tikanga? Mehemea i whakautua aua pātai ki te ‘Āe!’, ka pai. Mehemea i whakautua kētia aua pātai ki te ‘Kāo!’, ka pai hoki. Ahakoa ngā whakautu, me āta whiriwhiri e tēnā, e tēnā o koutou te aka matua e tika ana. Ahakoa te mahi, he wāhanga tātaitai o roto – i te rata e pokapoka ana i te tūroro ki te kaumātua e noho ana i te pae, i te ringa wera e taka ana i te kai ki te rangatira e utu ana i āna kaimahi. Ko Te Pāngarau tētahi o ngā marau e kaha ana ki te wero i te ākonga kia āta whakaaro i ngā mahi e ka mutu te kura. No te putanga ake o te tangata ka tahuri ki te rapu i ngā tikanga me ngā hanga o te ao, ā, ka whakariterite i ngā kupu me ngā kawa hei whai atu – hei tatau, hei ine, hei māhitihiti āhua, hei tātai pānga, hei taki panonitanga. Mō ētahi whakamahinga o te pāngarau he  mārō te kawa, ki te kore te tikanga e ‘tika’, ka hinga. Heoi, mō ngā nga whakamahinga o te pāngarau pērā i te whakatau tata, te āwhiwhi hoki ko te mea nui kia pātata ki te otinga tōtika. Ahakoa te aha, marohia te maro!

Me titiro hoki ki te ingoa o te marau nei, ko Te Pāngarau, arā, ngā rau pānga. Koina tētahi o ngā tikanga taketake o Te Pāngarau, ko te pānga o tētahi hanga o Te Ao Tūroa ki tētahi atu. He aha te pānga o te roa o te rā ki te rahi o ngā mahi ka tutuki? Koina tā Māui i pātai ai. He aha te pānga o te whānui o te moana ki te maha o ngā rā e ū ai ki Aotearoa? Koina te pātai a ngā rangatira i Hawaiki rā. He aha te pānga o te akoako ki te pai o ngā putanga? Hei pātai māu tēnā!

Ahakoa te iwi, he tikanga tātaitai ō tērā, ō tērā. He pērā hoki ō tātou tūpuna. Koina i ū mai ai ki Aotearoa nei, i hangā ai ō rātou whare. He wahangū Te Ao Tūroa, ā, ma te tangata ō Te Ao Tūroa hanga e whakariterite, e tapatapa. Kei pōhēhē tātou no waho kē ngā tikanga tātaitai. Ko tētahi o ā tātou mahi ko te tīpakopako i ngā mātauranga o Te Pāngarau i tērā pito, i tērā pito o te ao. Engari, kei ngaro te mātauranga Māori i reira, kei pakoki hoki te reo. Ko tētahi wero māu, ko te whakapakari i tōu reo tātaitai e pai rawa ai, e mārama rawa ai te whakawhitiwhiti i ngā tikanga me ngā whakaaro o Te Pāngarau.

Heoi anō, kei mua i a koe ngā aka e tāwēwē ana. Ko te tūmanako kua pakari te manawa me te hinengaro. Tēnā, haere ki te whakamātautau atu. Kia mōhio koe ki te aka e tika ana mōu – kōkiri!

Tekau ngā taro e tihi ana i tōna aroaro.

Ka tīmata te tatau, “Ka tahi, ka rua, ka toru, ka whā, ka rima, ka ono, ka whitu, ka waru, ka iwa...” 

Nā, kua riro mai te tekau i a Tāwhaki.

Ngā Wehewenga o Te Pāngarau

Hei te Kaupae 1 o te Tohu Mātaranga e toru ngā wehenga o te Pāngarau.

• te Tau me te Taurangi
  • te mātauranga me ngā rautaki tau
  • ngā whārite me ngā kīanga
  • ngā pānga me ngā tauira
• te Ine me te Āhuahanga
  • te ine
  • te hanga
  • te wāhi me te ahunga
  • te panoni
• te Tauanga
  • te tūhura tauanga
  • te aroā tauanga
  • te tūponotanga

Hei te Kaupae 2 me te Kaupae 3 e rua noa iho ngā wehewehenga. I ētahi wā ka whakaakona hei ranga motuhake.

• te Taurangi me te Tuanaki
  • ngā tauira me ngā pānga
  • ngā whārite me ngā kīanga
  • te tuanaki
• te Tauanga
  • te tūhura tauanga
  • te aroā tauanga
  • te tūponotanga

Hei te Kaupae 1 me te Kaupae 2 e rua ngā paerewa motuhake e whai ai koutou i ngā mahi me te reo pāngarau o ō tātou tūpuna.

Me āta wānanga koutou i ngā momo pūkenga pāngarau e tika ana mō tēnā, mō tēnā.