Mā wai? Mā waituhi!
Mā te Ākonga
He whakarāpopoto kōrero mō te kaupapa whakaako
Ko ngā hua ka puta mai i tēnei kaupapa:
- Te māramatanga ki ngā huānga toi ataata;
- Te whakamātau i ngā toi matua i roto i ngā toi ataata mā te āta wānanga, mā te āta rangahau i ngā kōrero;
- Ko te parahau i ngā whakaaro matua e hāngai ana ki ngā mahi toi ataata kia mārama ai aua kōrero e te hunga whakarongo, e te hunga mātakitaki.
Kua whakaritea e waru (8) ngā ngohe mā te ākonga. E waru (8) ngā wiki ki te whakaoti i ngā
ngohe katoa me te hopu i ngā mahi mō ngā ngohe aromatawai hei taunaki i ngā mahi.
Ngohe Ako 1 – Te tautohu i ngā huānga toi
- Kōwhiria tētahi mahinga waituhi nā tētahi mātanga toi e ngākaunuitia nei e koe. Anei ētahi mātanga toi Māori hei tīmatanga pea māu:
- Robyn Kahukiwa
- Sandy Adsett
- Buck Nin
- Darcy Nicholas
- Cliff Whiting
- Kura Te Waru Rewiri
- Tame Iti
- Māu anō e tautohu ngā huānga toi ataata, ngā huānga waituhi e kite ai koe ki tērā o ngā mahinga toi. Hei āwhina i a koe, anei ētahi huānga hei tīmatanga māu, ka kitea pea ētahi, kāore e kitea pea ētahi atu. Kei te pai tēnā, tuhia noatia ngā huānga e kite ai koe.
- Ngā tae (tauaro/contrasting, hāngai/complementary)
- Rārangi (line)
- Āhua (form)
- Tauira tāruarua (patterns)
- Tohu (symbolism)
- Hanganga (compostition)
- Paparanga (layering)
- Kauruku (shading)
- Kakano (texture)
- Wāhi tōrunga/tōraro (positive/negative space)
- Taurite (balance)
- Whakakaha (emphasis)
- Ngā āhuatanga āhuahanga (geometric principles)
- Pānga riterite (proportion)
- Tuhia ngā kitenga ki tētahi pepa, rātaka rānei. Āta whakaarohia te pātai nei: “He aha te take i pērā ai ngā huānga ki tēnei mahinga toi?”
- Tuhia ōu whakaaro ki tāu pepa/rātaka. Anei tētahi tauira e whai ake nei:
Nā Robyn Kahukiwa tēnei i waituhi. Ko Hinetītama te wahine kei te mahinga toi.
Huānga: Tohu (Symbolism)
I whakamahia te tiki (kei roto i te tinana o Hinetītama) hei tohu i tōna matua, a Tāne. Kei reira hoki
te mokomoko hei tohu i tāna huringa ki a Hinenuitepō, hei kaitiaki mō te ao wairua, ko Māui te
mokomoko.
Huānga: Hanganga (Composition)
Kei waenga, kei mua rawa o te pikitia a Hinetītama kia mōhio ai te hunga titiro ko ia te kaupapa matua
o te pikitia. Kei muri rawa i a ia he ‘takarangi’, kia kitea ai te hononga o Hinetītama ki te ao tukupū, te
aorangi.
Ngā putanga ako
Me mārama koe ki:
- te tautohu, te tūhuru huānga waituhi/toi
- te whakaatu māramatanga ki te whakamahinga o ngā huānga ki tētahi mahinga toi.
Rauemi Hāpai
Taunakitanga
• ngā rangahau
• ngā kohinga kōrero/whakaaro.
Ngohe Ako 2 – Te tautohu i ngā tukanga toi
- Ka kōwhiri kia 2-3 pea ngā mahinga waituhi (ka āhei ki te whakamahi tonu i te mahinga waituhi nō te ngohe ako tuatahi).
Kei a koe te tikanga mēnā ka kōwhiri i ngā mahinga waituhi nā te mātanga kōtahi, nā ngā mātanga
huhua rānei. - Māu anō e tautohu ngā huānga toi ataata, ngā huānga waituhi e kite ai koe ki tērā o ngā mahinga toi, ā, ko tāu mahi ināianei, he tautohu i pēhea ērā āhuatanga i tutuki ai? Arā, he aha te tukanga i whāia e te mātanga toi kia pērā ai?
Tuhia ōu whakaaro ki tāu pepa/rātaka. Anei tētahi tauira e whai ake nei:
Nā Sandy Adsett tēnei waituhi.
Huānga: Tae Tauaro (Contrasting Colours)
Hei tauira: Ki ōku nei whakaaro, i peitatia tuatahitia te papamuri ki te pango, kātahi ka whakawehea te
pepa/kānawehi ki ōna wāhanga. Whai muri mai pea, i peitatia ngā wāhanga kōkōwai/mātoretore (rough
textured, deep red), kātahi ka peitatia ngā wāhanga kura, me ngā wāhanga mā.
He putanga
Me mārama koe ki:
- te tautohu, te tūhura tukanga
- te whakamārama i ngā tukanga waituhi/toi.
Rauemi Hāpai
Ngohe 3 – Te whakamātau i ngā pūkenga toi
- Ka kōwhiri kia 3-5 pea ngā huānga toi mai i ērā waituhi i tirohia ki te ngohe ako tuarua. Tōna tikanga,
kua tautohua kētia ngā tukanga i whāia e te mātanga toi (ki tō whakaaro) kia tutuki i ērā āhuatanga.
Ko tāu mahi ināianei, he whakamātau i ōu pūkenga toi kia whakawaia ērā tukanga. Anei pea ētahi
pūkenga hei whakamātau māu:- Te ranu tae
- Te whakapaparanga i ngā tae/kakano
- Te tā i ngā rārangi kia tika
- Te whakakauruku i ngā tae
- Te whakahanganga i ngā mahinga toi kia kitea te:
- Wāhi tōrunga/tōraro (positive/negative space)
- Taurite (balance)
- Whakakaha (emphasis)
- Pānga riterite (proportion)
- Whakaritea mai ētahi pepa iti hei papa mō tāu whakamātau i ēnei pūkenga. Whakaritea mai kia 8-10
pea ngā tauira e tūhura ana i ēnei āhuatanga. Anei ētahi tauira e whai ake nei:
He putanga
Me mārama koe ki:
- te tautohu i ngā huānga toi me ngā tukanga waituhi/toi
- te whakamātau i ngā pūkenga waituhi/toi.
Rauemi Hāpai
Taunakitanga
- ngā kohinga kōrero/whakaaro
- ngā tānga hukihuki/tauira waituhi nā te ākonga.
Ngohe Ako 4 – He kaupapa mō te mahinga toi
- Ka kōwhiri i tētahi kaupapa hei tūāpapa mō tāu ake mahinga toi. Anei pea ētahi tauira:
- He kaupapa rangatahi
- He kaupapa taiao
- He pūrākau
- He atua Māori
- He kaupapa tōrangapū
- Māu anō e rangahau, e kohikohi kōrero/whakaaro mō te kaupapa nei. Me ngana kia kohi whakaaro/kōrero nō ngā rauemi huhua kia taurite ai te titiro. Tuhia ngā kōrero katoa ki tāu rātaka (pepa rānei).
- Āta matapakihia ngā kōrero nei kia whai aronga, kia whai tirohanga koe mō te kaupapa.
He putanga
Me mārama koe ki:
- te rangahau, te arohaehae i ngā āhuatanga o tētahi kaupapa rangahau
- te whakataurite i ngā kōrero kia whai tirohanga
Rauemi Hāpai
Taunakitanga
- te rangahau
- te wānanga me te matapaki i ngā kōrero, tirohanga huhua
- te whai tirohanga mō te kaupapa.
Ngohe Ako 5 – Te matapaki kōrero
- Āta whakaarohia tāu kaupapa rangahau me ōu whakaaro, tāu tirohanga hoki mō tērā kaupapa. Whakaritea mai tētahi ohia manomano.
- Tirohia tāu ohia manomano, ā, kohia mai ngā whakaaro/kaupapa matua. Matapakihia me pēhea hoki koe e whakamāori atu ai i aua āhuatanga mā te mahi waituhi.
Hei tauira:
Kia 1-3 pea ngā kaupapa matua o te mahinga toi, kaua kia maha rawa. He tauira noa iho ēnei kei runga nei.
3. Whakaritea mai kia 6-8 ngā tānga hukihuki (thumbnails sketches) e tūhura ana i te whakatakotoranga o ngā āhuatanga nei.
4. Ka kōwhiri i ngā tānga hukihuki e ngākaunuitia ana e koe hei whakawhānui māu mō te ngohe e whai ake nei.
He putanga
Me mārama koe ki:
- te matapaki i ngā kōrero/whakaaro/tirohanga kia whai māramatanga
- te whakamāori i aua māramatanga mā ngā āhuatanga toi ataata, āhuatanga waituhi
Rauemi Hāpai
Taunakitanga
- te rangahau me te matapaki mā te ohio manomano
- ngā tānga hukihuki
Ngohe Ako 6 – Te whakawhānui i ngā whakaaro
- E oki ki āu tānga hukihuki nō te ngohe ako 5, ā, kōwhiria te mea e ngākaunui ana koe. Tāia anō kia nui
ake, ā, āta wetewetehia ngā āhuatanga e pai ana, ngā āhuatanga kāore e tino pai ana hoki. - Tīnihia ngā āhuatanga e hiahia ana, tēnā, whakaritea anō hei tauira whakamutunga mō tāu waituhi.
Māu hoki e mahere ngā āhuatanga/huānga katoa mō tāu waituhi, arā pea;
- Ngā tae (tauaro/contrasting, hāngai/complementary)
- Rārangi (line)
- Āhua (form)
- Tauira tāruarua (patterns)
- Tohu (symbolism)
- Hanganga (compostition)
- Paparanga (layering)
- Kauruku (shading)
- Kakano (texture)
- Wāhi tōrunga/tōraro (positive/negative space)
- Taurite (balance)
- Whakakaha (emphasis)
- Ngā āhuatanga āhuahanga (geometric principles)
- Pānga riterite (proportion)
Tōna tikanga, ka kōwhiria, whakaurua hoki ngā huānga torutoru noa iho e tino hiahia nei koe, kaua ko
te katoa nei.
- Me whakawai ēnei āhuatanga ki ngā pepa pakupaku, kia waia haere koe ki ngā tukanga me ngā
pūkenga e hiahia ana.
He putanga
Me mārama te ākonga ki:
- te wetewete i ngā āhuatanga pai, ngoikore hoki o tētahi tānga hukihuki
- te whakatika, te whakawhānui i ngā tānga hukihuki kia pai ake
Rauemi Hāpai
Taunakitanga
- ngā tānga hukihuki
- te tauira whakamutunga
Ngohe Ako 7 – Te mahi waituhi
Ko Ko tāu mahi ināianei, ko te waihanga i tāu mahinga waituhi. Kei a koe te tikanga mō te rahi o te mahinga toi whakamutunga, heoi, tōna tikanga, ka whakamātau koe i ngā tukanga me ngā pūkenga waituhi kua tūhuratia kētia.
He pai ake kia 2-3 hoki ngā huānga ka tino whakamātauhia, kaua kia maha rawa. Ko te whāinga matua, kia whakapakari koe i ōu pūkenga, kaua kia whakamahia ngā tukanga katoa!
He putanga
Me mārama te ākonga ki:
- te whai i ngā tukanga waituhi ki puta ai tētahi mahinga toi motuhake
- te whakamahi i ngā pūkenga waituhi kia tika ai, kia whai hua ai.
Taunakitanga
- he mahinga toi motuhake
- he whakamāramatanga mō te mahinga toi.
Ngohe Ako 8 – Te arohaehae i ngā mahi
- Ka mutu mai tāu mahi waituhi, ka whakaritea mai e koe tētahi kōrero/whakaaturanga rānei e whakamārama ana i tāu mahi. Me whakauru ngā kōrero e whai ake nei:
- te ingoa o te mahi
- te kaupapa o te mahi me ōna āhuatanga matua
- ngā huānga kei roto
- ngā tukanga i whāia e koe
- ngā pūkenga i whakamahia kia tutuki ai te mahi
- ngā akoranga nui.
- Tukua tāu kōrero/whakaaturanga ki tōu kaiako/te rōpū ako rānei.
He putanga
Me mārama te ākonga ki:
- te whakakapi i ngā kōrero katoa mō tāna mahi
- te whakamārama i ngā huānga, tukanga, pūkenga e kitea ana ki te mahi.
Rauemi Hāpai
Taunakitanga
- he mahinga toi motuhake
- he whakamāramatanga mō te mahinga toi.
Ngā tohutoro me ngā mihi
Kei te mihi atu ki ngā ringa rehe o ngā toi, nā rātou ngā taunakitanga i roto i ngā pukapuka hei whai mā ngā rangatahi. Tēnā koutou!
Te Uhi
- Sandy Adsett
http://www.spiritwrestler.com/catalog/index.php?cPath=2_70&products_id=5126 - Ngātai Taepa
https://ocula.com/artists/ngatai-taepa/
Ngohe Ako 1
- Robyn Kahukiwa: Hinetitama
https://nzhistory.govt.nz/media/photo/hinetitama-robyn-kahukiwa - The Arty Factory
https://www.artyfactory.com/art_appreciation/visual-elements/visual-elements.html - Incredible Art
https://www.incredibleart.org/files/elements2.htm
Ngohe Ako 2
- Sandy Adsett
http://www.spiritwrestler.com/catalog/index.php?cPath=2_70&products_id=5126 - Arts Online
https://artsonline.tki.org.nz/Teaching-and-Learning/Pedagogy/Visual-Arts/Glossary - The Thinking Process of Visual Arts
https://psmag.com/news/the-thinking-process-of-the-visual-artist
Ngohe Ako 3
- Drawing Academy
https://drawingacademy.com/12-most-essential-skills-every-fine-artist-must-have - Skills in Visual Arts
https://www.sfu.ca/career/WCID/fcat/visual-arts/skills-in-visual-arts/
Ngohe Ako 4
- Ngā Atua
https://teara.govt.nz/en/traditional-maori-religion-nga-karakia-a-te-maori/page-1 - He Ao Kotahi
https://www.heaokotahi.co.nz/blog-1/2017/9/6/episode-8-fact-1-atua-wahine-female-maori-gods
Ngohe Ako 5
- Kokowai
http://www.theprow.org.nz/maori/kokowai/#.Xp-CNy-cYnc
Ngohe Ako 6
- Rough Draft and Line Drawing
https://tips.clip-studio.com/en-us/articles/658 - Ako ki te whakarārangi kiripuiaki
https://www.youtube.com/watch?v=WPQAa5k1-m0
Ngohe Ako 8
- How the Land was Shaped
https://teara.govt.nz/en/whenua-how-the-land-was-shaped - Tohu Whenua
https://tohuwhenua.nz - Embracing Cultural Narratives
http://www.educationalleaders.govt.nz/Leading-change/Maori-education-success/Embracing-cultural-narratives
He mea whakaputaina e Boundream mā te Tāhuhu o te Mātauranga.
Nā Rāwiri Toia rātou ko Daisy Toia, ko Tabitha McKenzie, ko Rik Samuels o Boundream Limited tēnei rauemi i
whakarite kia whakaputa ā-matihiko.
Ko Sian Montgomery-Neutze te kaituhi.
Ko Jane Barratt, ‘Design by Jane’, te kaihoahoa.
Ko Katharine Hall te kaitāpikitia (te Uhi).
Kei a Boundream Limited ngā mana katoa mō ngā pikitia kei te uhi.
Kei Te Tāhuhu o te Mātauranga te mana tārua.

I whakaputaina tēnei pukapuka i te tau 2020.
Mana pupuri ©Te Karauna 2020.