Close
Ma Wai Ma Waituhi full size
Mā wai? Mā waituhi!

Mā wai? Mā waituhi!

Mā wai? Mā waituhi! - Ākonga

  • Ma-wai-Ma-waituhi-Akonga.pdf
  • 15 MB

Mā te Ākonga

He whakarāpopoto kōrero mō te kaupapa whakaako

Ko ngā hua ka puta mai i tēnei kaupapa:

  • Te māramatanga ki ngā huānga toi ataata;
  • Te whakamātau i ngā toi matua i roto i ngā toi ataata mā te āta wānanga, mā te āta rangahau i ngā kōrero;
  • Ko te parahau i ngā whakaaro matua e hāngai ana ki ngā mahi toi ataata kia mārama ai aua kōrero e te hunga whakarongo, e te hunga mātakitaki.

Kua whakaritea e waru (8) ngā ngohe mā te ākonga. E waru (8) ngā wiki ki te whakaoti i ngā
ngohe katoa me te hopu i ngā mahi mō ngā ngohe aromatawai hei taunaki i ngā mahi.

Image: Tuhia ki te rangi

Ngohe Ako 1 – Te tautohu i ngā huānga toi

  1. Kōwhiria tētahi mahinga waituhi nā tētahi mātanga toi e ngākaunuitia nei e koe. Anei ētahi mātanga toi Māori hei tīmatanga pea māu:
    • Robyn Kahukiwa
    • Sandy Adsett
    • Buck Nin
    • Darcy Nicholas
    • Cliff Whiting
    • Kura Te Waru Rewiri
    • Tame Iti
  2. Māu anō e tautohu ngā huānga toi ataata, ngā huānga waituhi e kite ai koe ki tērā o ngā mahinga toi. Hei āwhina i a koe, anei ētahi huānga hei tīmatanga māu, ka kitea pea ētahi, kāore e kitea pea ētahi atu. Kei te pai tēnā, tuhia noatia ngā huānga e kite ai koe.
    • Ngā tae (tauaro/contrasting, hāngai/complementary)
    • Rārangi (line)
    • Āhua (form)
    • Tauira tāruarua (patterns)
    • Tohu (symbolism)
    • Hanganga (compostition)
    • Paparanga (layering)
    • Kauruku (shading)
    • Kakano (texture)
    • Wāhi tōrunga/tōraro (positive/negative space)
    • Taurite (balance)
    • Whakakaha (emphasis)
    • Ngā āhuatanga āhuahanga (geometric principles)
    • Pānga riterite (proportion)
  3. Tuhia ngā kitenga ki tētahi pepa, rātaka rānei. Āta whakaarohia te pātai nei: “He aha te take i pērā ai ngā huānga ki tēnei mahinga toi?”
  4. Tuhia ōu whakaaro ki tāu pepa/rātaka. Anei tētahi tauira e whai ake nei: 

Nā Robyn Kahukiwa tēnei i waituhi. Ko Hinetītama te wahine kei te mahinga toi.

 

Image: Robyn Kahukiwa

Huānga: Tohu (Symbolism)

I whakamahia te tiki (kei roto i te tinana o Hinetītama) hei tohu i tōna matua, a Tāne. Kei reira hoki
te mokomoko hei tohu i tāna huringa ki a Hinenuitepō, hei kaitiaki mō te ao wairua, ko Māui te
mokomoko.

Huānga: Hanganga (Composition)

Kei waenga, kei mua rawa o te pikitia a Hinetītama kia mōhio ai te hunga titiro ko ia te kaupapa matua
o te pikitia. Kei muri rawa i a ia he ‘takarangi’, kia kitea ai te hononga o Hinetītama ki te ao tukupū, te
aorangi.

Ngā putanga ako

Me mārama koe ki:

  • te tautohu, te tūhuru huānga waituhi/toi
  • te whakaatu māramatanga ki te whakamahinga o ngā huānga ki tētahi mahinga toi.

Rauemi Hāpai

Taunakitanga

• ngā rangahau

• ngā kohinga kōrero/whakaaro.

Ngohe Ako 2 – Te tautohu i ngā tukanga toi

  1. Ka kōwhiri kia 2-3 pea ngā mahinga waituhi (ka āhei ki te whakamahi tonu i te mahinga waituhi nō te ngohe ako tuatahi).

    Kei a koe te tikanga mēnā ka kōwhiri i ngā mahinga waituhi nā te mātanga kōtahi, nā ngā mātanga
    huhua rānei.
  2. Māu anō e tautohu ngā huānga toi ataata, ngā huānga waituhi e kite ai koe ki tērā o ngā mahinga toi, ā, ko tāu mahi ināianei, he tautohu i pēhea ērā āhuatanga i tutuki ai? Arā, he aha te tukanga i whāia e te mātanga toi kia pērā ai?
    Tuhia ōu whakaaro ki tāu pepa/rātaka. Anei tētahi tauira e whai ake nei:

Nā Sandy Adsett tēnei waituhi.

Image: Sandy Adsett

Huānga: Tae Tauaro (Contrasting Colours)

Hei tauira: Ki ōku nei whakaaro, i peitatia tuatahitia te papamuri ki te pango, kātahi ka whakawehea te
pepa/kānawehi ki ōna wāhanga. Whai muri mai pea, i peitatia ngā wāhanga kōkōwai/mātoretore (rough
textured, deep red), kātahi ka peitatia ngā wāhanga kura, me ngā wāhanga mā.

He putanga

Me mārama koe ki:

  • te tautohu, te tūhura tukanga
  • te whakamārama i ngā tukanga waituhi/toi.

Rauemi Hāpai

Ngohe 3 – Te whakamātau i ngā pūkenga toi

  1. Ka kōwhiri kia 3-5 pea ngā huānga toi mai i ērā waituhi i tirohia ki te ngohe ako tuarua. Tōna tikanga,
    kua tautohua kētia ngā tukanga i whāia e te mātanga toi (ki tō whakaaro) kia tutuki i ērā āhuatanga.
    Ko tāu mahi ināianei, he whakamātau i ōu pūkenga toi kia whakawaia ērā tukanga. Anei pea ētahi
    pūkenga hei whakamātau māu:
    • Te ranu tae
    • Te whakapaparanga i ngā tae/kakano
    • Te tā i ngā rārangi kia tika
    • Te whakakauruku i ngā tae
    • Te whakahanganga i ngā mahinga toi kia kitea te:
      • Wāhi tōrunga/tōraro (positive/negative space)
      • Taurite (balance)
      • Whakakaha (emphasis)
      • Pānga riterite (proportion)
  2. Whakaritea mai ētahi pepa iti hei papa mō tāu whakamātau i ēnei pūkenga. Whakaritea mai kia 8-10
    pea ngā tauira e tūhura ana i ēnei āhuatanga. Anei ētahi tauira e whai ake nei:
Image 1
Ako 3 image 2

He putanga

Me mārama koe ki:

  • te tautohu i ngā huānga toi me ngā tukanga waituhi/toi
  • te whakamātau i ngā pūkenga waituhi/toi.

Rauemi Hāpai

Taunakitanga

  • ngā kohinga kōrero/whakaaro
  • ngā tānga hukihuki/tauira waituhi nā te ākonga.

Ngohe Ako 4 – He kaupapa mō te mahinga toi

  1. Ka kōwhiri i tētahi kaupapa hei tūāpapa mō tāu ake mahinga toi. Anei pea ētahi tauira:
    • He kaupapa rangatahi
    • He kaupapa taiao
    • He pūrākau
    • He atua Māori
    • He kaupapa tōrangapū
  2. Māu anō e rangahau, e kohikohi kōrero/whakaaro mō te kaupapa nei. Me ngana kia kohi whakaaro/kōrero nō ngā rauemi huhua kia taurite ai te titiro. Tuhia ngā kōrero katoa ki tāu rātaka (pepa rānei).
  3. Āta matapakihia ngā kōrero nei kia whai aronga, kia whai tirohanga koe mō te kaupapa.

He putanga

Me mārama koe ki:

  • te rangahau, te arohaehae i ngā āhuatanga o tētahi kaupapa rangahau
  • te whakataurite i ngā kōrero kia whai tirohanga

Rauemi Hāpai

Taunakitanga

  • te rangahau
  • te wānanga me te matapaki i ngā kōrero, tirohanga huhua
  • te whai tirohanga mō te kaupapa.

Ngohe Ako 5 – Te matapaki kōrero

  1. Āta whakaarohia tāu kaupapa rangahau me ōu whakaaro, tāu tirohanga hoki mō tērā kaupapa. Whakaritea mai tētahi ohia manomano.
  2. Tirohia tāu ohia manomano, ā, kohia mai ngā whakaaro/kaupapa matua. Matapakihia me pēhea hoki koe e whakamāori atu ai i aua āhuatanga mā te mahi waituhi.

Hei tauira:

Te Tiriti

Kia 1-3 pea ngā kaupapa matua o te mahinga toi, kaua kia maha rawa. He tauira noa iho ēnei kei runga nei.

3. Whakaritea mai kia 6-8 ngā tānga hukihuki (thumbnails sketches) e tūhura ana i te whakatakotoranga o ngā āhuatanga nei.

4. Ka kōwhiri i ngā tānga hukihuki e ngākaunuitia ana e koe hei whakawhānui māu mō te ngohe e whai ake nei.

He putanga

Me mārama koe ki:

  • te matapaki i ngā kōrero/whakaaro/tirohanga kia whai māramatanga
  • te whakamāori i aua māramatanga mā ngā āhuatanga toi ataata, āhuatanga waituhi

Rauemi Hāpai

Taunakitanga

  • te rangahau me te matapaki mā te ohio manomano
  • ngā tānga hukihuki

Ngohe Ako 6 – Te whakawhānui i ngā whakaaro

  1. E oki ki āu tānga hukihuki nō te ngohe ako 5, ā, kōwhiria te mea e ngākaunui ana koe. Tāia anō kia nui
    ake, ā, āta wetewetehia ngā āhuatanga e pai ana, ngā āhuatanga kāore e tino pai ana hoki.
  2. Tīnihia ngā āhuatanga e hiahia ana, tēnā, whakaritea anō hei tauira whakamutunga mō tāu waituhi.
    Māu hoki e mahere ngā āhuatanga/huānga katoa mō tāu waituhi, arā pea;
    • Ngā tae (tauaro/contrasting, hāngai/complementary)
    • Rārangi (line)
    • Āhua (form)
    • Tauira tāruarua (patterns)
    • Tohu (symbolism)
    • Hanganga (compostition)
    • Paparanga (layering)
    • Kauruku (shading)
    • Kakano (texture)
    • Wāhi tōrunga/tōraro (positive/negative space)
    • Taurite (balance)
    • Whakakaha (emphasis)
    • Ngā āhuatanga āhuahanga (geometric principles)
    • Pānga riterite (proportion)

      Tōna tikanga, ka kōwhiria, whakaurua hoki ngā huānga torutoru noa iho e tino hiahia nei koe, kaua ko
      te katoa nei.
  3. Me whakawai ēnei āhuatanga ki ngā pepa pakupaku, kia waia haere koe ki ngā tukanga me ngā
    pūkenga e hiahia ana.

He putanga

Me mārama te ākonga ki:

  • te wetewete i ngā āhuatanga pai, ngoikore hoki o tētahi tānga hukihuki
  • te whakatika, te whakawhānui i ngā tānga hukihuki kia pai ake

Rauemi Hāpai

Taunakitanga

  • ngā tānga hukihuki
  • te tauira whakamutunga

Ngohe Ako 7 – Te mahi waituhi

Ko Ko tāu mahi ināianei, ko te waihanga i tāu mahinga waituhi. Kei a koe te tikanga mō te rahi o te mahinga toi whakamutunga, heoi, tōna tikanga, ka whakamātau koe i ngā tukanga me ngā pūkenga waituhi kua tūhuratia kētia.

He pai ake kia 2-3 hoki ngā huānga ka tino whakamātauhia, kaua kia maha rawa. Ko te whāinga matua, kia whakapakari koe i ōu pūkenga, kaua kia whakamahia ngā tukanga katoa!

He putanga

Me mārama te ākonga ki:

  • te whai i ngā tukanga waituhi ki puta ai tētahi mahinga toi motuhake
  • te whakamahi i ngā pūkenga waituhi kia tika ai, kia whai hua ai.

Taunakitanga

  • he mahinga toi motuhake
  • he whakamāramatanga mō te mahinga toi.

Ngohe Ako 8 – Te arohaehae i ngā mahi

  1. Ka mutu mai tāu mahi waituhi, ka whakaritea mai e koe tētahi kōrero/whakaaturanga rānei e whakamārama ana i tāu mahi. Me whakauru ngā kōrero e whai ake nei:
    • te ingoa o te mahi
    • te kaupapa o te mahi me ōna āhuatanga matua
    • ngā huānga kei roto
    • ngā tukanga i whāia e koe
    • ngā pūkenga i whakamahia kia tutuki ai te mahi
    • ngā akoranga nui.
  2. Tukua tāu kōrero/whakaaturanga ki tōu kaiako/te rōpū ako rānei.

He putanga

Me mārama te ākonga ki:

  • te whakakapi i ngā kōrero katoa mō tāna mahi
  • te whakamārama i ngā huānga, tukanga, pūkenga e kitea ana ki te mahi.

Rauemi Hāpai

Taunakitanga

  • he mahinga toi motuhake
  • he whakamāramatanga mō te mahinga toi.

Ngā tohutoro me ngā mihi

Kei te mihi atu ki ngā ringa rehe o ngā toi, nā rātou ngā taunakitanga i roto i ngā pukapuka hei whai mā ngā rangatahi. Tēnā koutou!

Te Uhi

  • Sandy Adsett
    http://www.spiritwrestler.com/catalog/index.php?cPath=2_70&products_id=5126
  • Ngātai Taepa
    https://ocula.com/artists/ngatai-taepa/

Ngohe Ako 1

  • Robyn Kahukiwa: Hinetitama
    https://nzhistory.govt.nz/media/photo/hinetitama-robyn-kahukiwa
  • The Arty Factory
    https://www.artyfactory.com/art_appreciation/visual-elements/visual-elements.html
  • Incredible Art
    https://www.incredibleart.org/files/elements2.htm

Ngohe Ako 2

  • Sandy Adsett
    http://www.spiritwrestler.com/catalog/index.php?cPath=2_70&products_id=5126
  • Arts Online
    https://artsonline.tki.org.nz/Teaching-and-Learning/Pedagogy/Visual-Arts/Glossary
  • The Thinking Process of Visual Arts
    https://psmag.com/news/the-thinking-process-of-the-visual-artist

Ngohe Ako 3

  • Drawing Academy
    https://drawingacademy.com/12-most-essential-skills-every-fine-artist-must-have
  • Skills in Visual Arts
    https://www.sfu.ca/career/WCID/fcat/visual-arts/skills-in-visual-arts/

Ngohe Ako 4

  • Ngā Atua
    https://teara.govt.nz/en/traditional-maori-religion-nga-karakia-a-te-maori/page-1
  • He Ao Kotahi
    https://www.heaokotahi.co.nz/blog-1/2017/9/6/episode-8-fact-1-atua-wahine-female-maori-gods

Ngohe Ako 5

  • Kokowai
    http://www.theprow.org.nz/maori/kokowai/#.Xp-CNy-cYnc

Ngohe Ako 6

  • Rough Draft and Line Drawing
    https://tips.clip-studio.com/en-us/articles/658
  • Ako ki te whakarārangi kiripuiaki
    https://www.youtube.com/watch?v=WPQAa5k1-m0

Ngohe Ako 8

  • How the Land was Shaped
    https://teara.govt.nz/en/whenua-how-the-land-was-shaped
  • Tohu Whenua
    https://tohuwhenua.nz
  • Embracing Cultural Narratives
    http://www.educationalleaders.govt.nz/Leading-change/Maori-education-success/Embracing-cultural-narratives

He mea whakaputaina e Boundream mā te Tāhuhu o te Mātauranga.

Nā Rāwiri Toia rātou ko Daisy Toia, ko Tabitha McKenzie, ko Rik Samuels o Boundream Limited tēnei rauemi i
whakarite kia whakaputa ā-matihiko.

Ko Sian Montgomery-Neutze te kaituhi.

Ko Jane Barratt, ‘Design by Jane’, te kaihoahoa.

Ko Katharine Hall te kaitāpikitia (te Uhi).

Kei a Boundream Limited ngā mana katoa mō ngā pikitia kei te uhi.

Kei Te Tāhuhu o te Mātauranga te mana tārua.

Boundream logo.

I whakaputaina tēnei pukapuka i te tau 2020.

Mana pupuri ©Te Karauna 2020.