Ngā Tauira Whakaakoranga

Te Rangitupu

Arotahinga: Te kaupapa matua o te pukapuka

• Tautohu i te kaupapa kei te taitara o te pukapuka.
• Me ohia manomano e whakarāpopoto ai i te kaupapa o te pukapuka (tuhia hoki ngā kupu, ngā āhuatanga rānei o te pukapuka e taunaki ai i ngā whakaaro).
• Whakamahia ngā tauira ohia manomano hei āwhina i ngā ākonga.

Te whakamāramatanga:

Whakaatuhia te uhi o te pukapuka ki ngā ākonga.

Kōrerohia ētahi āhuatanga o te whakaahua me ngā kupu kāore pea e tino mārama ki ngā ākonga.

• He aha te tino kaupapa o te pukapuka?
• I pēhea koe/koutou e mōhio ai?
• He aha ngā tīwhiri i te uhi e taunaki ana i ōu/ō koutou whakaaro?

Matapae

Tuhia ētahi kupu mai i te pukapuka ki te papamā; pēnei i ēnei kupu: pā-tūwatawata, tapaina, motu, moana. Kia tekau ngā kupu. Ka whakaaturia hoki ngā pikitia o te pukapuka. 

Whakahautia ngā ākonga ki te āta titiro ki ngā whakaahua me te tūhono ki ngā kupu kua tuhia ki te papamā.  

• Kōrerohia ētahi āhuatanga o ngā whakaahua.
• Ki ōu whakaaro nō tēhea wā tēnei kōrero?
• He aha pea ētahi o ngā mahi ka kōrerohia i tēnei pukapuka.
• Ka pēhea koe/koutou e mōhio ai?

Ka mahi takirua ngā ākonga ki te wānanga i te kaupapa o te pukapuka. Ka taki tētahi ākonga i te kōrero pūrākau ki tāna e whakaaro ai, kātahi ka taki tana hoa. Ka āwhina ngā whakaahua i a rātou. Hei tauira: 

• Ki ōku nei whakaaro ko … te kaupapa o tēnei pukapuka i te mea …
• I te tīmatanga ka …
• I tēnei whakaahua ka kitea a … e … o 
• Kei … rātou e … ana
• I te otinga o te kōrero … 

Wānanga/Matapaki/Matapae

Whakaaro ā-mua
Whakaaro ā-muri

• He mahi takitahi, he mahi takirua rānei.
• Whakamahia te pepa ngohe mahi: MHA/KWL
• Kei ia ākonga, ia takirua rānei tētahi pepa mahi.
• Ko te mahi ko te tuhi i ētahi kōrero e mōhio kētia nei e ngā ākonga mō te pukapuka i mua i te pānuitanga.
• Hei te mutunga o ngā mahi ka hoki atu anō ki te pepa mahi ki te tuhi i ētahi mōhiotanga hou.

Te Rangitupu

Arotahinga: 

Ko te ako i ngā ingoa ka kōrerohia i te pūrākau nei, ā, ka rangahau kei hea aua wāhi.

• Ko ngā wāhi me ngā ingoa i takahia ai te whenua.
• Rapua ki ngā mahere whenua.
• Tuhia ngā wāhi, ngā iwi, ngā hapū, ngā pā ka kōrerohia i te pūrākau nei.
• Tāia ngā rohe ki te mahere whenua.
• Inehia te tawhiti?

Te Tautuhi/Tautohu 

Te Whakaraupapa/Te Whakarōpū:

Ko te ako ki te mahi i ngā hātepe hei whakaputa i ō rātau mōhiohio. He āheinga ki te whakawhānui i ngā mōhiotanga me te pāhekoheko i ngā pārongo hou.

• He mahi takirua.
• Tirohia ngā ngohe mahi; Te tautohu/Te whakaraupapa. 
• Ka whakaraupapa i ngā kupu ingoa ki tā rātau e maumahara ai mai te pukapuka.
• Pānuitia anō te pukapuka kia tiro mēnā rā kei te tika te raupapa mai o ngā wāhanga.

Mahere Whenua

Kimihia ngā wāhi

• He mahi takirua, takirōpū rānei
• Ina pānui ana, whakarongo ana rānei ki te pukapuka, tuhia ngā ingoa o ngā wāhi pēnei i ngā maunga, awa, moana, pā, aha noa kei te pūrākau nei.
• Rangahaua ngā wāhi kātahi ka tohu i aua wāhi ki tētahi mahere whenua.
• Mehemea he ingoa tawhito kimihia ngā kōrero mō taua ingoa, me pātai ki ngā pakeke, ki ngā kaumātua.
• Tirohia ngā mahere whenua o Te Whanganui-a-Tara.
• Te taupānga Google Earth.
• Tirohia te ngohe: Mahere whenua; Kimihia ngā wāhi.

Aroa

Te whakaingoa wāhi

He Pātai:

He kohinga pātai e hāngai ana ki ngā tohu wāhi i kōrerohia i te pūrākau nei.

• Ko wai te/ngā tīpuna i whakaingoa i ngā wāhi me ngā pā o Te Whanganui-a-Tara?
• I pēhea tā rātau tīpako i aua ingoa?
• Nā te aha i pērā ai?
• Kei hea ngā taunakitanga i roto i te pūrākau?
• He aha ngā take me ngā pānga o tēnei whenua ki a rātau?
• Kei te ōrite tonu ngā ingoa i ēnei rā?
• Mehemea e rerekē ana, nā te aha i pērā ai?

Te Arawhata Arepa

Arotahinga: 

Te whakawhānui i ngā kupu a te ākonga mā te ako i ngā kupu hou.

• Tīpakohia ngā kupu hou, ngā ingoa o ngā kiripuaki, o ngā wāhi hoki ka puta ake i roto i te pukapuka.

Pānui/Tuhi:

Ko tā ngā ākonga mahi he tuhi i ngā kupu kia oti mai he momo kuputaka.

Mā te kaiako e tuku atu i te pepa ngohe mahi Arawhata Ārepa hei whakakī mā ngā ākonga.  Ka whakamārama hoki i ngā mahi ki ngā ākonga.

Kimihia te Tikanga

Te Whakamāramatanga:

• He rautaki tēnei hei whakawhānui atu i te puna kupu me te mōhiotanga ki te tikanga me te whakamahinga o te kupu hou.
• Ko tā te ākonga he hōmai i ō rātau ake whakaaro mō taua kupu i mua i te whakamahi i te papakupu.
• Ka tirohia i te whakamahinga o taua kupu ki te pūrākau.
• Ka whakamahia te kupu ki rō rerenga.
• Ka mutu, ka tuhia tētahi/ētahi kupu taurite mō taua kupu.
• Tirohia te ngohe mahi; Kimihia te Tikanga.

Te Rangitupu

Arotahinga: 

Ka mārama ake ki ngā kaupapa o te tāhū o te pūrākau mēnā rā ka āta titiro ki ngā āhuatanga ake o ngā kiripuaki.

Mā ēnei āhuatanga ake e waihanga te kiripuaki matua, ngā kiripuaki tautoko, ngā kiritohe hoki me ō rātau wairua i roto i te pūrākau.

• Ko wai te kiripuaki matua?
• Ko wai ngā kiripuaki tautoko?
• Ko wai ngā kiritohe?
• Ka pēhea te āhuatanga o tēnā, o tēnā kiripuaki?
• Ka pēhea tātau e tautuhi i te rerekētanga o ia momo kiripuaki?
• He aha ētahi kupu hei whakaahua i tēnā, i tēnā kiripuaki?

Tūhura Kiripuaki

Whakamahia te Tūtohi Hīkaro i ngā kiripuaki.

He ngohe pai tēnei hei whakamātau, hei whakapakari hoki i ngā pūkenga hīkaro. 

Ka whai wāhi hoki tēnei ngohe ki te whakawhānui i ngā kupu/kīanga āhua me ōna āheinga. 

Te Rangitupu

Arotahinga:

• Ko ngā iwi, ngā hapū me ngā tīpuna o te pūrākau.
• Ka whai hononga i waenga i ngā iwi, i ngā hapū, me ngā tīpuna ki te kaipānui.

Te whakamāramatanga:

• Tautohua ngā tāngata, ngā hapū, ngā iwi ka kōrerohia i te pūrākau nei.
• Matapakina, whakarāpopototia ngā takunetanga matua me ngā kiripuaki o te pūrākau.

Te Taki Kōrero

Arotahinga:

Ka whakarongo ngā ākonga ki te pūrākau o Te Toiwhenua o Te Whanganui-a-Tara.

Hei āwhina i ngā ākonga, tukuna he wā hei whakarongo me te matapaki i ngā take ka puta. 

Te Ara Taki Kōrero:

Taki kōrero matua ki tētahi hoa 

• He mahi takirua tēnei.
• Pānuihia te pūrākau ki ngā ākonga. 
• Ka whai wāhi ia ākonga ki te taki kōrero ki tana hoa. 

Taki kōrero matua mā ngā whakaahua 

• He mahi takiwhā tēnei.
• Pānuihia te pūrākau ki ngā ākonga. 
• Tuarihia ngā pikitia o te pūrākau ki ngā rōpū. 
• Ka tīpako ia ākonga i tētahi pikitia, kātahi ka taki i te wāhanga o te pūrākau e hāngai ana. 

Taki kōrero mā te reo whakaari 

• Pānuihia te pūrākau ki ngā ākonga. 
• Whiria ētahi wāhanga o te pūrākau kātahi ka wānanga i ngā mahi, ngā nekehanga ā-tinana, ngā kare ā-roto, te reo ā-tinana hei whakapuaki i aua wāhanga. 
• Ka riro mā ngā ākonga e whakaari i te kaiako e pānui ana. 

Te Whakarāpopoto

Arotahinga:

• Ka whakarongo ka pānui ngā ākonga i te pūrākau o Te Toiwhenua o Te Whanganui-a-Tara.
• Ka tautohu me te tuhi i ngā ariā matua, ngā pārongo hira nui rānei i te tuhinga hei kōrero anō ki ōna kupu ake.
• Ka whakapūkete me te whakarōpū i ngā pārongo ki ngā pepa, ki ngā tūtohi rānei.
• Tukua atu te pepa ngohe mahi ki ngā ākonga; Te Whakarāpopoto i ngā Takunetanga.

Ngā Take me ngā Pānga

Ka pānui ngā ākonga i te wāhanga o te pūrākau, ā, ka tautohua ngā pānga me ngā putanga iho nā te taenga mai o Whatonga me tana tira ki Te Ūpoko-o-te-Ika.

Ka aro ki ēnei putanga iho:

• He tangata anō i konei i tā rātau ūnga mai?
• He pēhea te āhua o te whenua?
• I pēhea te roa ki te whakatū i ngā pā?
• He aha ētahi take i tīmata te tira nei ki te whakatū pā tūwatawata ki ngā wāhi rerekē?
• He aha ngā pānga me ngā putanga iho i tau ki waenga o te tira nei?
• Te hokinga atu a Whātonga ki Nukutaurua.

Waihanga whakaari

Arotahinga: Ngā Mahi a te Rēhia

Arā anō ētahi huarahi hei whakamāori, hei whakamārama i ngā wāhanga o te pūrākau nei.

• Me noho ā-rōpū kia tirohia, kia kōrerohia anō te pūrākau.
• Matapakihia ngā tūāhuatanga o ngā kiripuaki. 
• Whakamahia he mahere kiripuaki hei taunaki i ēnei kōrero.
• Me whakaaro ake ngā ākonga ki ētahi nekehanga, ki ētahi mahi ā-tinana ka whakaatuhia te wairua o ngā kiripuaki.
• Hei tautoko pea i ēnei momo tūāhuatanga o te ‘whakaataata’o te ‘whakaari’, tirohia ētahi tauira whakaari.

Hei whakaaro anō:

Whakaritea he rā kia tū ngā ākonga ki te whakaatu i tā rātou whakaari ki te kura, ki te whānau, ki te hapori. Whakamanahia!

Waihanga Pao/Pātere

Arotahinga: Ngā Mahi a te Rēhia

Whakarite he rangi, he manawataki mō te wāhanga tuatahi o te pūrākau nei. Tirohia te ngohe; Waihanga Pao/Pātere.

• He mahi takitahi, takirua, ā-rōpū rānei.
• Mā te kaiako pea e whakatauira tētahi whiti kia rangona, kia rongo ngā ākonga i te ihi, te wehi me te wana.
• Whakarongo ki ētahi atu mōteatea, pao, pātere kei runga tiriata hei tauira mā ngā ākonga.
• Ka mutu, ka tū ngā tamariki ki te whakaatu, ki te waiata mai i tā rātau titonga.

Tāngia te Tikanga

Arotahinga: Toi Ataata

Whakaahuatia te tikanga o te kupu.

• Tukuna ngā ākonga ki te whiriwhiri i tētahi kīanga e ngākaunui ana rātau.
• Tuhia ngā kīanga ki ētahi kāri, whakaatuhia atu ki ngā ākonga. Mā ngā ākonga tētahi e whiriwhiri hei whakaatatanga mā rātau.
• Me āta whakaaro ngā ākonga ki te tikanga o te kīanga, ā, me whakaata te tikanga e rātau kia whakamāori ake i ō rātau whakaaro.
• Ākene pea ka whai whakaaro anō te/ngā ākonga ki tētahi atu horopaki e hāngai ana ki te kīanga, ā, ka whakaatahia tērā.

Ngā Take me ngā Pānga

Ka pānui ngā ākonga i te wāhanga o te pūrākau, ā, ka tautohua ngā pānga me ngā putanga iho nā te taenga mai o Whatonga me tana tira ki Te Ūpoko-o-te-Ika.

Ka aro ki ēnei putanga iho:

• He tangata anō i konei i tā rātau ūnga mai?
• He pēhea te āhua o te whenua?
• I pēhea te roa ki te whakatū i ngā pā?
• He aha ētahi take i tīmata te tira nei ki te whakatū pā tūwatawata ki ngā wāhi rerekē?
• He aha ngā pānga me ngā putanga iho i tau ki waenga o te tira nei?
• Te hokinga atu a Whātonga ki Nukutaurua.

Te Rangitupu

Arotahinga:

Ka rangahau i te hekenga me te whakapapa o ngā tīpuna a ngā ākongahei whakahāngai i tēnei kaupapa ki a rātau anō. 

Te whakamāramatanga

Kua mārama ngā ākonga ināianei he iwi ‘Heke’ te iwi Māori. Mā te rangahau i ō rātou tīpuna, ka whakawhānui ake ngā mōhiotanga mō te heke, otirā ka mau ai ngā kōrero nā rātou anō. 

Rapua ngā kōrero kei ngā pūrākau pēnei i a Ngake me Whātaitai, hei āwhina i ngā ākonga. 

Me akiaki i ngā ākonga kia uiui atu ki ō rātou kaumātua, pākeke mō ngā kōrero ā-whānau, ā-hapū, ā-iwi hoki.

Tōku Whakapapa

Arotahinga:

• Ka rangahau i ngā hononga me ngā tātai whakapapa a ngā ākonga ki ō rātau tīpuna.
• Ka rangahau i ngā reanga e rima, nui ake o ngā reanga o tōna whānau.
• Ka kitea, ka rangona ngā hononga o tēnā, o tēnā.
• Whakamahia te pepa whakapapa hai whakakī mā ngā ākonga; Rangahau Whakapapa.

Tāngia te Tikanga

Arotahinga: Toi Ataata

Whakaahuatia te tikanga o te kupu.

• Tukuna ngā ākonga ki te whiriwhiri i tētahi kīanga e ngākaunui ana rātau.
• Tuhia ngā kīanga ki ētahi kāri, whakaatuhia atu ki ngā ākonga. Mā ngā ākonga tētahi e whiriwhiri hei whakaatatanga mā rātau.
• Me āta whakaaro ngā ākonga ki te tikanga o te kīanga, ā, me whakaata te tikanga e rātau kia whakamāori ake i ō rātau whakaaro.
• Ākene pea ka whai whakaaro anō te/ngā ākonga ki tētahi atu horopaki e hāngai ana ki te kīanga, ā, ka whakaatahia tērā.

Ngā Take me ngā Pānga

Ka pānui ngā ākonga i te wāhanga o te pūrākau, ā, ka tautohua ngā pānga me ngā putanga iho nā te taenga mai o Whatonga me tana tira ki Te Ūpoko-o-te-Ika.

Ka aro ki ēnei putanga iho:

• He tangata anō i konei i tā rātau ūnga mai?
• He pēhea te āhua o te whenua?
• I pēhea te roa ki te whakatū i ngā pā?
• He aha ētahi take i tīmata te tira nei ki te whakatū pā tūwatawata ki ngā wāhi rerekē?
• He aha ngā pānga me ngā putanga iho i tau ki waenga o te tira nei?
• Te hokinga atu a Whātonga ki Nukutaurua.