Kati

Whanaungatanga

Whanaungatanga

He uara matua te whanaungatanga i roto i te ao Māori. Ko ngā tini pēheatanga mata rau o te noho tahi, o te mahi tahi ka noho hei pou tarāwaho i ngā kōrero tuku iho.

Ngā hapū me ngā iwi

I ngā rā o nehe i noho ā-hapū te Māori. Kāore i āta karangahia ngā rōpū he iwi, engari kua āhua rerekē i roto i ngā tau, me kī, he nui te karangahia o tēnei tū whakarōpūtanga, te iwi. He aha ngā āhuatanga motuhake o te iwi, ngā hapū rānei ki tō rohe? He maha ngā hapū, mēnā āe, he aha te whanaungatanga ki waenga i a rātou? Whakaarohia ngā painga me ngā hua o te whanaungatanga o te hapū ki te hapū, te hapū ki te iwi, me te iwi ki te iwi. 

Tiaki tangata

Ahakoa tē hiahia, i ētahi wā, ka puta ngā raruraru i a tātou ka whakawhanaunga ki a tātou. He hua tēnei o ngā rerekētanga o ia tangata, ō rātou whakapono me ō rātou matea. Ka puta hoki he raruraru, he uauatanga i te akomanga i ngā ākonga e whakawhanaunga ana. I ētahi wā anō hoki kitea ai te hawene. He aha ngā rongoā, ngā rautaki hei hāpai ake i ngā mahi tiaki i te tangata? Ina puta ai he raru i ngā wā o mua, i aha ngā hapori ki te whakatika?

Te noho atu i te hau kāinga

Kei ngā taone nui te nuinga o te taupori Māori. Mēnā te tangata e noho tawhiti ana i te wā kāinga i ētahi wā he uaua te hokihoki atu – he nui pea nō te utu, he toritori nō te ao mahi. Me pēhea e hono tonu atu ai ki te wā kāinga ahakoa he uaua? Ka pēhea te taunuaki i te whanaungatanga me te pupuri i te mana motuhake o te hau kāinga, me te pito one ki ō tātou whanaunga e noho tawhiti ana? Tirohia ā tātou tikanga mō te ahikā, ka whakaaro ai i te horopaki o nāianei. 

Ahurea kē

Kei tēnā tāone, kei tēnā wāhi he ahurea kē, he pāpori kē, he manene, he tauiwi. Ka pēhea te whanaungatanga ki te iwi Māori? He aha hoki tā te iwi Māori hei manaaki i ngā tāngata nō ahurea kē ina puta mai te kaikiritanga? Whakaarohia ētahi rongoā hei kaupare atu i aua āhuatanga anuanu rā. He aha ētahi tauira o mua o ō tātou tūpuna e whakawhanaunga atu ana ki ahurea kē?

Ngā tini matea

Ko te whanaungatanga te kaupapa hei tuitui i ngā matea o te ako, o te wairua, o te whakatinanatanga hoki o te whakaaro Māori. He aha ētahi atu matea ka rangona e ngā ākonga ki roto i ngā āhuatanga o ō rātou akomanga? Me whai whakaaro whānui ngā ākonga ki ngā matea rerekē o tēna, o tēnā. Me pēhea e whakarangatira ai i ngā mōtika, me te mana ōrite o ia tangata? Tēnā, he aha hoki te wāhi ki ngā matea o tētahi rōpū, hapū, iwi mēnā he tino rerekē ki ō rōpū kē atu? Me aha e rata ai rātou?

Hangarau matihiko

Ko te hangarau he rawa ewhakatuwhera ana i ngā āheinga kite whātoro atu ki te ao whānui. I te wā kua tae mai te mate urutā kua huri te ao ki te akoako i te ipurangi. He aha ngā painga o te ako mai tawhiti? He aha ngā aupiki me ngā auheke kua kitea, kua rangona e ngā ākonga i te wā ka tahuri te ao ki te ako mā Huitopa, mā Kūkara, mā te aha rawa rānei? He aha ngā āheinga hou kua pā mai ki te ao auaha, ki ērā o rātou kei runga i ngā pāpāho pāpori? He aha hoki ngā tikanga Māori hou hei manaaki i a tātou nō tātou e whakamahi hangarau matihiko ana?

Māori ki te ao

He maha ngā whanaungatanga i waenga i ngā iwi Māori me ngā iwi taketake puta noa i te ao. Hei tauira pea ko te Kīngitanga me ngā whanaunga o te moutere o Kuki Airani, te Kīngitanga me ngā moute reo Tonga. He aha ngā hononga ā-iwi ki ngā iwi taketake o whenua kē? He hononga ki tō rohe? He aha ngā hua o te pupuri tonu i aua whakapapa i waenga i ngā iwi taketake maha o te ao whānui Nō te rau tau 1800 haere atu ai ētahi o ō tātou mātua tūpuna ki tāwāhi, he aha rātou i haere ai? Rangahaua ngā kōrero mō rātou.

Te ako i te reo Māori

He wāhi nui te whanaungatanga hei hāpai ake i te ako i te reo Māori. He aha ngā rautaki o tō kura ki te whakatairanga i te reo? Mō tētahi wā roa ko te reo Māori te reo matua o tēnei whenua, nāwai, nāwai i heke rawa tana kōrerotia. He aha ai? Tirohia ngā ture aukati i te reo, tirohia hoki ō nāianei rautaki ki te whakarauora anō i a ia. He aha ngā taunakitanga a te Kāwanatanga kia ūkaipō anō te reo ki tēnei whenua?

Te whakamahere

Hei tā te kari aratohu nei he tautoko i ngā mahi a te pouako ki te whakamahere, te whakaako, me te aromatawai hoki i te tirohanga: Whanaungatanga.

Whakamahukitanga

E whai iho nei ētahi ngohe mō ngā pae katoa o Te Marautanga o Aotearoa. Ko tā te kaiako he whiriwhiri i te ngohe, ka whakamātau ai, ka whakarerekē ai rānei kia hāngai ki ngā horopaki o te kura.

Pae 1-2

Ngohe 1

Whakaritea tētahi hapū whakataruna, iwi whakatarunarānei ki roto i te akomanga. Whiriwhirihia he rangatira,he tapairu, he ariki, he māreikura rānei hei ārahi i tō iwi.He aha te pepeha me ngā tongikura o tō rohe? He ahangā tūtohu whenua o tō rohe, ngā tipua, ngā whenuataurikura me ngā āhuatanga motuhake? Ko te painga atumēnā ka mau kākahu kiripuaki ngā ākonga.

Ngohe 2

Ka tae mai he iwi hou ka aha te iwi, te hapū o Ngohe 1ki te whai whakaaro mō te whanaungatanga ki te iwikāinga, me ngā tāngata hou kua tae mai ki tō whenua. Kapēhea te tuari rauemi, te whāngai manuhiri, me te tahaohaoha o te kāinga. Whakamāramatia ngā āheinga o tōiwi whakataruna nei, me pēhea e whakatūria ai he kawawhanaungatanga ki waenga i a koutou ko tō manuhiri?

Te aromatawai

Hopukina tētahi ataata o ngā ākonga e whakataruna ana,e whakarite ana i te kawa whanaungatanga. E māramaana rātou ki tēnei mea te whanaungatanga o te iwi ki teiwi?

Rauemi tautoko

  • Google Maps
  • Aotearoa Maps.

 

Pae 3-4

Ngohe 1

Whakaritea he kōwae ako mō te whanaungatanga kia taea ai te hono ki ngā pāpāho pāpori. Ka mutu ana te waihangatanga mai ka whakaatu ki ngā hapori, ki ō rātou whānau, hapū rānei. Mā ngā ākonga tonu te kaupapa e whiriwhiri, heoi anō me whakaako mā te ipurangi, mā Huitopa, mā Kūkara rānei, ā, mā te kaiako e whakahaere.

Ngohe 2

Arotakehia ngā whāinga i akongia e ngā ākonga i te Ngohe 1. He aha ngā wheako o te whakahaere akomanga ki runga ipurangi? He aha ngā hua me ngā wero o te kawe ā-tuihono i te whakaakoranga? Me pēhea te hono ki te whānau kārekau he hononga ki te ipurangi ki tētahi rorohiko rānei? Me whai rautaki e te ākonga, kaiako, kura hoki i ngā kaupapa maha mō te kawe i te pūtoi ako hou nei. Ko te mahi whakamutunga, panonihia te kōwae ako hei akoranga rawa matihiko kore.

Te aromatawai

Tātarihia ngā tū momo pāhekohekotanga o ngā ākonga me te hunga i whakahoahoatia te kawenga kōwae ako. I tutuki i a rātou ngā whāinga kia whakawhanaunga atu mā te rawa matihiko? Arotakengia te panonitanga mai i te rawa matihiko ki te rawa matihiko kore.

Rauemi tautoko

  • Aotearoa Histories Show
  • Zoom
  • Supporting kaupapa Maori learners.

 

 

Pae 5

Ngohe 1

Ko te hononga ki te reo, he hononga ki te tuakiri o te tangata. Pakirehuatia ake, e hia kē ngā reo e kaha kōrerohia ana i tō rohe, takiwā rānei? He aha ngā aupiki me ngā auheke mō te ako i ēnei reo? He aha ngā momo kaupapa whakaako reo i roto i tō hapori? Ākona ētahi kupu hou nō reo kē. I te taenga mai o ngā tūpuna ki Aotearoa i urutau hoki te reo kia hāngai ki ō Aotearoa whenua horopaki. He aha pea ā rātou rautaki?

Ngohe 2

Whakaritea he pakipūmeka poto hei whakaatu i te whanaungatanga o ngā iwi Māori me ngā iwi nō ngā moutere o Te Moana-nui-a-Kiwa. Whakaarohia te anamata hei whakakaha ake i ngā hononga i waenga i ngā iwi Māori me ngā iwi nō ngā moutere o Te Moana-nui-a-Kiwa, ka whakataurite ai ki ō mua pāhekohekotanga.

Te aromatawai

Waihangahia he patapatai e whakaatu ana i ngā ngā manako o ngā iwi i roto i te pakipūmeka. Whakamāramahia, arohaehaehia hoki ngā urupare mō ngā āhuatanga i rongo ai rātou mō ngā hononga i waenga i ngā iwi nō ngā moutere o Te Moana-nui-a- Kiwa me tātou te iwi Māori. He aha ngā maruāpō hei kawe ake i te mana ōrite ki roto i ō rātou whakarāpopototanga i ngā arohaehae patapatai.

Rauemi tautoko

  • Kāinga ora
  • Whakaako kia Whakaora.