Rauemi Matua
He kōrero whakataki
He mea waihanga tēnei pūrākau kia hāngai ki ngā āhuatanga o ngā whenua o ngā hapū o te taiwhenua o Tamatea ki Ngāti Kahungunu. Kua tīkina ētahi hanga hei kiripuaki mō te pūrākau nei, arā, ko te ruru me te mokomoko. Ko ngā ingoa o ēnei kiripuaki he mea tiki mai i ngā kōrero whenua, arā, ko Ruruwhango me Tangorau he hiwi ērā e tata ana ki te tāone o Takapau.
I wānangahia tēnei kaupapa e ngā uri o ngā hapū o Ngāi Tahu ki Takapau, Ngāi Toroiwaho me Ngāti Mārau. Ka tapa ko Te Roro o Te Auroa hei ingoa rōpū mō te hunga nā rātou nei i waihanga tēnei pūrākau. Nā tēnei rōpū anō i whakatau, i whakamana i te kōrero i tuhia.
Ko te wāhi o te pūrākau nei ko te roto o Whatumā, e tata ana ki te tāone o Waipukurau. I ngā wā o mua, ko Whatumā te pātaka kai o ngā hapū o tēnei rohe, ka mutu he roto tuna, he tino mahinga kai nō ngā tīpuna.
Te whakapapa o te pūrākau
I puta mai tēnei kōrero i ngā puna waihanga o ngā uri o ngā hapū o te taiwhenua o Tamatea. He rōpū tangata i hui ai ki te wānanga i te momo rauemi me tētahi kōrero e pai ana mā ngā tamariki nohinohi. Ka nanao atu te rōpū ki ngā ingoa o te whenua mō ngā ingoa o ngā kiripuaki o tēnei pūrākau.
Ko te ingoa o Ruruwhango he mea tiki mai i tētahi o ngā hiwi kei te rārangi hiwi e mōhiotia ko Ngā Kai Hīnaki a Whata. Ko te ingoa o Tangorau i he mea tiki mai i tētahi wāhi whenua e tata ana ki te awa o Manawatū, arā ko ingoa o taua wāhi ko Tangotangorau. I ngā wā o mua atu i te taenga mai o ngā Pākehā, he ngahere tērā wāhi, ka mutu he pātaka kai nō te tipuna a Tangowhiti me ōna hapū. I roto i tēnei pūrākau, he ruru a Ruruwhango, he mokomoko a Tangorau.
Ko te pūrākau i waihangatia he kōrero ngahau hei whāngai i te wairua manahau o te tamaiti. Kei te whai a Ruruwhango i a Tangorau ki te mau ia a ia. Ko tā Tangarau mahi he tere atu ki te huna kei mau ia i ngā maikuku o Ruruwhango. Ahakoa kite tonu atu a Ruruwhango i a Tangorau kore e taea te mau i a ia.
Mō te pukapuka
He pai tēnei pukapuka mō te pānui ngātahi. Kai ngā poutaha o te pukapuka ētahi pātai hei arataki i te kaiako, i a ia e pānui tahi ana ki ngā ākonga. He tauira noa iho ēnei pātai, arā anō pea ētahi pātai ka toko ake i te kaiako, otirā, i ngā ākonga.
Ko te takotoranga o te pūrākau nei ko te whai a te manu, arā, ko te ruru i tētahi mokomoko i te taha o te roto. Mai i te whārangi tuatahi, koinā te mahi a Ruruwhango me tana kī atu, “Kei konā koe, kei te kite atu au!”
He kōrero whakaoho, whakatūpato rānei nāna ki tōna hoa tauwhāinga ki a Tangorau.
Ka haere ā rāua mahi, ā, tae raw aki te wā ka kite atu, ko wai o rāua ka toa i a rāua mahi hīanga.
Tukua mā ngā tamariki anō e whakaaro;
ki te mahi me te tino hiahia o Ruruwhango;
ki te mahi a Tangorau te mokomoko e karo ana i ngā maikuku a Ruruwhango.
He hoa pai rāua, he hoa pēhea rānei.
Ngā Hononga Marautanga
Ngā hononga kē atu
Ngā hononga ki Te Kete Ipurangi
Ngā hononga ki Alexander Turnbull Library & National Library
He Mihi
He mihi nui tēnei ki a Beth Dixon rāua ko Louise Keepa. Nā rāua i tuhi; Ngā pātai hai arataki i te kaiako; Ngā Tauira Whakaakoranga me Ngā ngohe hai mahi mā ngā ākonga.
Me kore ake rāua hei āwhina i tēnei kaupapa.
I tāia i Aotearoa.
Manatārua i ngā kōrero © Huia Publishers me Te Papa o Rangi Ltd 2019
Kua noho manatā tēnei rauemi. Atu i ngā take pēnei i ngā akoranga whaiaro, te rangahau, te arotake me te arohaehae mahi e whakaaetia ana i raro i te Ture Manatā, kore rawa e tukuna kia tāia anō tētahi wāhanga o ngā kōrero nei, ahakoa te huarahi tā. Me mātua tono whakaae ki a Huia Publishers.