Te Taki Marau

‘E tipu ai te pakiaka tangata, me whakatō he purapura wairua.  Whakahaukūtia te whenua ki te waiora pūmau kia puta ai ko te Hauora.’

He aha tēnei mea te Hauora?

Ko te Hauora tētahi wāhanga nui o tēnei mea te oranga whānui.  Arā anō ngā wāhanga matua o te Hauora, ko te oranga tinana, te oranga hinengaro, te oranga wairua, te oranga whānau, te oranga hapori, tae atu ki te oranga o te taiao.

Ko tā tēnei wāhanga ako, he āwhina i ngā pouako me ngā whānau ki te ārahi i ā tātou tamariki, kia whiwhi ai rātou i te mātauranga, ngā pūkenga me ngā waiaro e pā ana ki te Hauora me te noho ora, ā, eke noa ngā rā ki te tangata i tēnei ao.

Te wāhi nui ki te Hauora i tō tātou ao

Ko te iho o te tangata ko te noho ora o tōna tinana, o tōna hinengaro, o tōna wairua.  Koia nei tā He Pātaka Kupu i kī ai. Hei whakawhānui ake, ko te iho o te tangata ko te noho ora o tōna tinana, o tōna hinengaro, o tōna wairua me tana aro anō kia noho ora hoki tōna papa whenua, arā, a Papatūānuku.  Ahakoa pēhea, kore rawa e tareka te wehewehe i te oranga tangata mai i te oranga whenua, kotahi tonu rāua.

Ngā whāinga matua o te Hauora

• Mā ēnei whāinga matua o te Hauora, ka mōhio te ākonga ki:
• te whakaaro nui ki a ia ake, ki tōna whānau, tōna hapū, tōna iwi
• te whakapakari i a ia ake kia puta ai ki a ia te oranga, ā-wairua, ā-hinengaro, ā-tinana, ā-whānau
• te whakatipu i ngā pūmanawa, ngā mōhiotanga, me ngā waiaro o te akoranga koiri
• te aro ki te hā o te tangata ahakoa ko wai, ahakoa kei hea, ahakoa pēhea rānei tōna āhua
• ngā take Hauora o tōna ao, me te ao whānui.

Te wharanui Hauora

Kei Te Marautanga o Aotearoa he wharanui te kaitohu i te marautanga Hauora.  Ko te wharanui he whāriki hei nōhanga, hei moenga.  Ka whārikihia te wharanui mō te iti, te tini, te rawakore, te rangatira, te pūhore, te momoho, te mūmū, te mōhio, te kūware, te kakama, te hūmārie, te hanariki, te toa me te rongonui.  Koia ka rongo i te kōtuitui o te reo wairua, ka kite i te tūhononga i roto i te wharanui koia nā te maringanui.

Ngā Aho

Ko te iho o te wharanui ko ōna aho kōtuitui haere kia pai ai te tūhura, te whakamātau, te whakatau me te whakamānawa i ngā kaupapa.  Nō reira, i te wā kōtuitui haere ngā aho ka tūhono, ka taki, ka whakaū, ka whakakaha, ka whakatinana, ka whakaatu, ka whakatipu, ka whakarite, ka tautoko i tēnā, i tēnā, e whai ana i tōna tiketike Hauora.  Ki te kore ngā aho tērā te maroke, te taretare noa ai o te wharanui.  Kīhai he mutunga mai o te toro haere o ngā aho ina ka toro whakamua, ka toro whakamuri hei tūhono tonu i te ngākau ake o te ākonga ki ōna ake takenga.  Kei te wharanui Hauora ka kitea ngā aho e whā.

Te Wairua

E ora pai ai te wairua me whai wāhi ngā kaupapa ki te ngākau.  Ina he tuku iho te tangata mai i ngā kāwai maha, mai i te wāhi ngaro.  Ka whāngaihia tana tinana, tana hinengaro ka ora tana wairua, kia puta ana ko te rangimārie, ko te whakaaro nui.  Kaua rawa tētahi e wehea mai i tētahi.  Nō reira kei ngā ringaringa o te hunga whāngai i ngā ākonga mā te hinengaro kia rere ai tōna wairua te mahi nui, te mahi motuhake ake.  Kei tēnā kura, kei tēnā kura ā-iwi, kei tēnā rōpū anō te tāpiri i ā rātau ake aho ka hāngai ki tō rātau ake motuhaketanga.

Ngā Tikanga

Me tīmata ki āna ake tikanga, arā i tā te whānau, i tā te hapū, i tā te kura hei aru atu ki ngā tikanga o te ao whānui.  Kia aro ki āna ake karakia me tāna e whakapono ana.  Kia tautoko i tāna ake whakaatu i tōna ake tanga kia puta ana tōna ake motuhaketanga.  Kia puta tōna ake auahatanga me tāna e kaingākau ana.  Koia nei āna kai tūturu hei papa mō ngā mātauranga o te ao hurihuri.

Te Reo

Ko te mana motuhake ko te mana whakaheke, arā, mā ngā reo huhua e kawe, e tūhono, e whakamārama te iho, te oranga o te tangata.  Ka mōhiotia koe i āu mahi ake, arā mā tōu reo ka mōhiotia koe.  He aha atu hoki hei whakaputa i te wairua o te tangata, inā, ko ana kōrero whakawhitiwhiti, kōrero whakatau, kōrero whakangahau, kōrero tohutohu, kōrero haehae, kōrero whakaū, kōrero ā-tinana.  Kia rere tonu tōna reo ki tōna ikeike, ki tōna whānui, ki tōna mutunga kore.

Ngā Uara me Ngā Waiaro

Ko te ākonga me tōna pūtake ake koia nei hei papa mō ngā uara me ngā waiaro, arā, kia aronui tonu ki:

• ōna ake oranga, oranga tangata, oranga wairua, oranga whenua
• ngā reo katoa, reo tangata, reo o te wāhi ngaro, reo o te taiao, reo o te ao hurihuri
• ngā rongo ā-ngākau katoa, rongo ā-tinana, rongo ā-wairua: pēnei i te aroha, te kiriweti, te mamae, te atawhai, arā atu, arā atu ngā mātauranga katoa hei kīnaki i te mātauranga motuhake. 

Ngā Whenu

Ko ngā whenu kei te wharanui ngā hononga mai i te papa whenua au atu ana ki te rangi, otirā ki tōna ake tiketike hauora.  Ki te kore tētahi o ngā whenu ka hapa tētahi wāhanga o te oranga.  Kei te wharanui Hauora, ka kitea ngā whenu e whā.

Waiora

Koia nei ngā mātauranga hāpai i te hauora o te ākonga, tana noho ki tōna kāinga, i tōna hapori, i tōna oranga hinengaro, ōna māuiui, me te tiaki tika i ōna āhuatanga ira tangata.

Koiri

Koia nei ngā mātauranga mō te ora o te tinana ā-koiritanga, whakatau ā-wairua me te hononga ki tōna taiao.

Taiao

Koia nei ngā mātauranga hāpai i te hononga o te ākonga ki tōna taiao me ngā mōhiotanga katoa e pā ana ki tōna taiao, tae noa ki te ao whānui.

Tangata

Koia nei ngā mātauranga hāpai i te ira ake o te ākonga me tana aro ā-wairua, ā-hinengaro, ā-whānau ki a ia, ki tētahi atu, ki ngā tāngata kei roto i tōna ao, tae atu hoki ki ngā tāngata o te ao whānui.

Ngā Whāinga Paetae

Kei ia whenu ōna kaupapa hei whakaahua, hei whakamārama i ngā tino āhuatanga o aua whenu.  Ko ngā whāinga paetae i takea mai i ēnei kaupapa.  Ka tohua e ngā whāinga paetae ngā mātauranga me ngā pūkenga kia whanake ā-mōhio, whanake ā-wheako te ākonga.  Ko te maringanui ko te hononga o ngā kaupapa i tēnā taumata, i tēnā taumata.