Kāwharu Te Tipua EP4
Tautimai, e te iwi.
Whakatata mai, pīkari taringa mai, rarau!
Ko ??? ahau. Ko ??? ahau.
Koinei te tiriata poto whakamutunga o tēnei terenga motuhake
He kohinga pūrākau nō Ngāti Whātua mō tētahi o ngā rangatira nui o Waikato
Āe, mō Kāwharu te Tupua
Kāwharu te Kaingārahu
Kāwharu te Toa!
(Dressed in black, puts on a pare kawakawa)
Umm...Kei te aha koe?
Kei te whakarite ahau i ahau anō. Me pērā hoki koe.
Umm...Whakarite ki te aha?
Ki te tangi.
Umm...E tangi ana tāua ki a wai?
Ki a Kāwharu.
(stares blankly at camera)
E hoa, ē! Nō ngā tau 1600 i mate ai te rangatira rā. (swirls his finger by his head - cray cray)
Āe, engari anei tāua e hahu ake nei i ngā kōrero mō tōna matenga.
Oh...Heoi anō, e kore au e tangi. He rangatira āna mahi. Me whakahīhī, ka tika!
(has a little tangi, wiri, sobs...she’s practicing her tangi)
(ka tīkoro ngā whatu, he rolls his eyes and shakes his head)
(Animation: Kāwharu and Ngāti Whātua living in peace - smiley, lively people)
Nō muri i Te Raupatu Tīhore ka tau anō te rangimārie i waenganui i a Kāwharu, Ngāti Whātua me Ngāiwi.
He wā roa i noho pērā ai ngā iwi e rua, engari, i mārire i ētahi wā, i wāhi raruraru i ētahi wā.
Āe, i ētahi wā kua toro a Kāwharu me tana ope ki ngā pā kāinga o Ngāiwi ki te whakaatu atu ko wai te toa, ko wai te rangatira i waenganui i a rātou.
(he pushes his chest out like he’s the man)
Āe, kāhore i pai. Ka wāhi tutū te puehu i ōna wā, engari kāhore rātou i pakanga.
I tērā wā, i moe te tuahine o Kāwharu i tētahi o ngā uri o Ngāiwi.
Ko Te Kōhari te ingoa o te tuahine o Kāwharu.
Ko Te Rāwhara te ingoa o tōna hoa tāne.
I noho rāua ki Waiherunga, kei kōtata atu i Aotea (Shelly Beach).
Nō muri kē mai ka tapaina te wāhi rā ko Waiōneke. He pā kāinga nō Ngāti Tahinga.
Ko Te Huhunu te rangatira o Ngāti Tahinga.
I tētahi rā i puta i a Te Huhunu he kōrero taunu i a Kāwharu me ana toa o Ngāti Whātua---
“Kotahi anō te whetū e tū nei, ko ia.”
Ko te tikanga o tērā kōrero ko Kāwharu anake te toa, nōna anake te mana, kaua ko tōna rahi o Ngāti Whātua.
Āe, ki te kore a Kāwharu kua pākorehā noa iho a Ngāti Whātua.
Pākorehā?
Koretake. Kua kore he kaha, kua ngoikore.
Kia ora! Na, ka tae te kōrero ki a Kāwharu, kāhore ia i pai, kāhore hoki ia i hiahia kia waiho.
Nō reira, i haere atu a Kāwharu me tana iwi ki Waiherunga.
I hiahia hoki a Kāwharu ki te toro i tōna tuahine, i a Te Kōhari, nē?
Koia. Na, ka tae atu ki te pā, ka karanga atu a Kāwharu ki te pā, otirā, ki a Te Hūhunu, “Ko wai rā ahau?”
Ka whakautua mai e Te Huhunu “Ko koe e rangona ake nei”.
E ū tonu ana te maungārongo i taua wā, nō reira i tomoa noatia te pā, ka noho. Nāwai, nāwai, ka tahuri te iwi kāinga ki te patu i a Kāwharu me tana ope.
I te tini o te iwi kāinga ka whakatika a Kāwharu ki te puta i te pā, ka whakawhiti i te maioro tuatahi, ā, e whakawhiti ana i te maioro tuarua ka rutua mai e te iwi kāinga ki raro ka patua...
(animation: The fall of Kāwharu at Waiherunga)
Ka mate a Kāwharu. (Tears...tangi…)
Kāhore te iwi kāinga i mau ki ngā tikanga, i pono rānei ki te maungārongo, arā, kia kaua a Kāwharu e tūkinotia nōna e toro ana i tōna tuahine, i tō rātou pā.
(animation: Ngāti Tahinga celebrating)
Ka ihiihi a Te Huhunu mā, ‘Hurei! Kua mate a Kāwharu’.
I te hinganga o Kāwharu ka pōhēhē a Ngāti Tahinga ka māmā noa iho te patupatu i ngā toa o Ngāti Whātua inā rā hoki kua hinga tō rātou rangatira.
I pērā ai ngā whakaaro i te kōrero a Te Huhunu, ‘Kotahi anō te whetū e tū nei, ko ia.’
Nō reira, ka puta a Ngāti Tahinga i te pā ki te aruaru i ngā toa a Kāwharu.
Kua oma a Ngāti Whātua.
Ehara i te mea i te oma rātou i te pakanga. Kāhore. I te whakapoapoa rātou i a Ngāti Tahinga. Ka haere, ka tū, ka emi...He momo rautaki whawhai tērā.
Āna, i te whakarite rātou i te manukāwhaki.
(Animation: manukāwhaki - ambush, deceive enemy by feigning flight).
Nō te taenga atu o Te Huhunu me tana taua ki te manukāwhaki rā, ka mau, ka kūtia, ka hinga.
Ka mate a Te Huhunu. (Tears...tangi...)
Nō reira, e rua ngā rangatira i mate i taua rā; ko Kāwharu tētahi, ko Te Huhunu tētahi.
(Tears...tangi...)
(He hands her a box of tissues and rolls his eyes)
Tēnā koe (she takes the box and blows her nose)
I muri mai ka puta te whakataukī, “Kāwharu taumata rau”.
E kōrero ana mō te toa o Kāwharu, ko tōna toa he toa taumata rau.
Inā te tini o ngā ekenga, o ngā mahi hirahira, ngā āhuatanga maha i kapi i a ia, i tutuki i a ia i te roanga o tōna oranga, nōna i te mata o te whenua.
Koia. Na, e mahara ana koe ki te kōrero a Te Huhunu, arā, ka pākorehā a Ngāti Whātua i te matenga o Kāwharu?
Āe.
I ea tērā kōrero. I pērā te iwi rā.
(nods) Ka hoki rātou ki te taha whakararo o Kaipara ka noho, kāhore i whati mai ki te taha whakarunga mō tētahi whakatupuranga.
Otirā, ka noho a Ngāiwi ki te taha whakararo o Kaipara.
Ko ngā tamariki i whānau i a Ngāti Whātua i taua wā, i whakatupuria kia toa ki te pakanga. Ka pakeke rātou, ka ara mai anō he ope Ngāti Whātua ki te ngaki i te mate o Kāwharu.
Āe, ko aua toa rā ko ngā mokopuna tuarua a Haumoewārangi, te ariki i kōhurungia rā e Ngāiwi, i tahuri atu ai a Ngāti Whātua ki a Kāwharu ki te hāpai ake i a rātou.
Ka whakaemi rātou ki ētahi waka e rua.
Ko Te Pōtae o Wāhieroa me Te Wharau ngā ingoa o aua waka rā.
Ka whati mai ngā toa rā i runga i aua waka ka raupatu tūturu i ngā whenua o te taha whakarunga o te Kaipara.
Ka noho pūmau a Ngāti Whātua ki aua whenua.
OUTRO:
Nō māua te hōnore ki te whāngai ki a koutou ngā kōrero tuku iho o Ngāti Whātua
mō Kāwharu te Tupua,
Kāwharu te Kaingārahu,
Kāwharu te Toa Taumata Rau!
E ora ai ēnei pūrakau, tēnā tuarihia!
Tukuna ki ō koutou hoa
Kōrerotia ki te kura me te kāinga
Whiua ki te ao…
Kia mau, kia ita, ā, haere ake nei. (both say the last words together)
He Kupu Whakataki
E hāngai ana te kohinga kōrero o Kāwharu te tipua ki ngā ākonga kei ngā tau 3 – 8, kei ngā taumata 1 – 2 o Te Marautanga o Aotearoa me te marautanga Te Whāriki anō hoki.
Ngohe Tuatahi: Kāwharu te tipua
Ngā kaupapa whakahaere o Te Whāriki: NGĀ HONONGA, WHĀNAU TANGATA |
Ngā Taumata Whakahirahira o Te Whāriki: MANA AOTŪROA, MANA WHENUA |
Hononga ki Te Marautanga o Aotearoa: Taumata tahi, rua hoki |
Hononga ki ngā pūrākau mō Kāwharu: He ngohe tēnei e whakatauira ana i ngā mahi a Kāwharu Te Tipua i a ia e hīkoi haere ana i ngā rohe o Ngāti Whātua. |
I mua i te pānui pukapuka: Ko tā te kaiako mahi he matapae i ngā taunahua kei mua i ngā ākonga i mua tonu i tā rātou mātakitaki kiriata. Anei pea ētahi pātai hei whakamahinga mā te kaiako:
|
Te Whāinga o tēnei Rauemi Ko te whāinga o tēnei rauemi kia āta whakaaro te tamaiti ki ngā mahi a Kāwharu Te Tipua. Ka tīmata ki te kura, ki te kāinga rānei. Kātahi ka whakawhānui ake te titiro ki tōna hapori, hapū, me tōna iwi hoki. |
He Whāinga Ako
|
Mā te kaiako
Ānei tētahi tauira e whai ake nei o te pakiwaitara me te rangi o te waiata, “Going on a bear hunt”: https://www.youtube.com/watch?v=0gyI6ykDwds. E hīkoi haere ana mātau Kaua e mataku E hīkoi haere ana Kaua e mataku E hīkoi haere ana Kāore he mataku Auē titiro he rākau He rākau teitei, he rākau tipu, he rākau rangatira. ... |
Ngā rauemi He pene He rorohiko rānei, he rorohiko pōnaho rānei, he iPapa rānei He kāmera matihiko He pepa |
Kuputaka Ata matihiko – Digital slideshow Kāmera matihiko – Digital camera Rorohiko pōnaho – Laptop |
Ngohe Tuarua: Ngā Tapuwae a Kāwharu
Ngā kaupapa whakahaere o Te Whāriki: WHAKAMANA, KOTAHITANGA |
Ngā Taumata Whakahirahira o Te Whāriki: MANA AOTŪROA, MANA WHENUA, MANA ATUA |
Hononga ki Te Marautanga o Aotearoa: Taumata tahi |
Hononga ki ngā pūrākau mō Kāwharu: Te pūrākau mō ngā tapuwae a Kāwharu. |
I mua i te pānui pukapuka: Ko tā te kaiako mahi he matapae i ngā taunahua kei mua i ngā ākonga i mua i tā rātou mātakitaki kiriata. Anei pea ētahi pātai hei whakamahinga mā te kaiako:
|
Te Whāinga o tēnei Rauemi Ko te whāinga o tēnei rauemi kia āta whakaaro te tamaiti ki ngā mahi a Kāwharu Te Tipua. Ka tīmata ki te kura, ki te kāinga rānei. Kātahi ka whakawhānui ake tōna titiro ki tōna hapori, hapū, me tōna iwi hoki. |
He Whāinga Ako Ka tautoko i ngā ākonga ki te:
|
Mā te kaiako
Ngā tohu ā-ringa, ngā tohu ā-waewae.
Anei tētahi tauira: |
Ngā rauemi He pepapātū He peita ā-kanohi He rauemi taiao He taonga matapaia He uku |
Kuputaka Matapaia – Clay work Pepapātū – Wallpaper print Peita ā-kanohi – Face paint Rauemi taiao – Resources from nature i.e. sticks, stones, leaves etc |
Ngohe Tuatoru: Te Hurihanga o Kāwharu
Ngā kaupapa whakahaere o Te Whāriki: WHAKAMANA, KOTAHITANGA, WHĀNAU TANGATA, NGĀ HONONGA |
Ngā Taumata Whakahirahira o Te Whāriki: MANA AOTŪROA, MANA ATUA, MANA WHENUA, MANA TANGATA, MANA REO |
Hononga ki Te Marautanga o Aotearoa: Taumata tahi |
Hononga ki ngā pūrākau mō Kāwharu: Kei roto i ngā kiriata katoa he kōrero e pā ana ki te toa o Kāwharu me tōna rangatiratanga. |
I mua i te pānui pukapuka: Ko tā te pouako mahi he matapae i ngā taunahua kei mua i ngā ākonga i mua i tā rātou pānui. Anei pea ētahi pātai hei whakamahinga mā te kaiako:
|
Te Whāinga o tēnei Rauemi Ko te whāinga o tēnei rauemi kia āta whakaaro te tamaiti ki ngā mahi a Kāwharu Te Tipua. Ka tīmata ki te kura ki te kāinga rānei. Kātahi ka whakawhānui ake tōna titiro ki tōna hapori, hapū, me tōna iwi hoki. |
He Whāinga Ako Ka tautoko i ngā ākonga ki te:
|
Mā te kaiako
Ki te kore he wāhanga papanga mō ngā tamariki katoa:
|
He rauemi He papanga – Cloth material He peita – Paints He pepa A4
|
Kuputaka Papanga – Material Kanohi kē - Mask |
Ngohe Tuawhā: “Kōtahi te whetū ko ia”
Ngā kaupapa whakahaere o Te Whāriki: WHAKAMANA, WHĀNAU TANGATA |
Ngā Taumata Whakahirahira o Te Whāriki: MANA AOTŪROA, MANA ATUA, MANA WHENUA |
Hononga ki Te Marautanga o Aotearoa: Taumata tahi |
Hononga ki ngā pūrākau mō Kāwharu: Kei roto i te pukapuka tuawhā e kī ana te kōrero “Kōtahi te whetū ko ia” |
I mua i te pānui pukapuka: Ko tā te pouako mahi he matapae i ngā taunahua kei mua i ngā ākonga i mua i tā rātou pānui. Anei pea ētahi pātai hei whakamahinga mā te kaiako:
|
Te Whāinga o tēnei Rauemi Ko te whāinga o tēnei rauemi kia āta whakaaro te tamaiti ki ngā mahi a Kāwharu Te Tipua. Ka tīmata ki te kura ki te kāinga rānei. Kātahi ka whakawhānui ake tōna titiro ki tōna hapori, hapū, me tōna iwi hoki. |
He Whāinga Ako Ka tautoko i ngā ākonga ki te:
|
Mā te kaiako
|
Ngā rauemi He tioka – Chalk He kāri – Card He pene rākau karakara – Colouring pencils He kutikuti - Scissors
|
Kuputaka Tioka – Chalk Matapae – Predict Matapaki – Discuss Tautohu - Identify
|