Close

Kāwharu Te Tipua EP4

Video Transcript
INTRO
Tautimai, e te iwi.
Whakatata mai, pīkari taringa mai, rarau!
Ko ??? ahau. Ko ??? ahau.
Koinei te tiriata poto whakamutunga o tēnei terenga motuhake
He kohinga pūrākau nō Ngāti Whātua mō tētahi o ngā rangatira nui o Waikato
Āe, mō Kāwharu te Tupua
Kāwharu te Kaingārahu
Kāwharu te Toa!
(Dressed in black, puts on a pare kawakawa)
Umm...Kei te aha koe?
Kei te whakarite ahau i ahau anō. Me pērā hoki koe.
Umm...Whakarite ki te aha?
Ki te tangi.
Umm...E tangi ana tāua ki a wai?
Ki a Kāwharu.
(stares blankly at camera)
E hoa, ē! Nō ngā tau 1600 i mate ai te rangatira rā. (swirls his finger by his head - cray cray)
Āe, engari anei tāua e hahu ake nei i ngā kōrero mō tōna matenga.
Oh...Heoi anō, e kore au e tangi. He rangatira āna mahi. Me whakahīhī, ka tika!
(has a little tangi, wiri, sobs...she’s practicing her tangi)
(ka tīkoro ngā whatu, he rolls his eyes and shakes his head)
(Animation: Kāwharu and Ngāti Whātua living in peace - smiley, lively people)
Nō muri i Te Raupatu Tīhore ka tau anō te rangimārie i waenganui i a Kāwharu, Ngāti Whātua me Ngāiwi.
He wā roa i noho pērā ai ngā iwi e rua, engari, i mārire i ētahi wā, i wāhi raruraru i ētahi wā.
Āe, i ētahi wā kua toro a Kāwharu me tana ope ki ngā pā kāinga o Ngāiwi ki te whakaatu atu ko wai te toa, ko wai te rangatira i waenganui i a rātou.
(he pushes his chest out like he’s the man)
Āe, kāhore i pai. Ka wāhi tutū te puehu i ōna wā, engari kāhore rātou i pakanga.
I tērā wā, i moe te tuahine o Kāwharu i tētahi o ngā uri o Ngāiwi.
Ko Te Kōhari te ingoa o te tuahine o Kāwharu.
Ko Te Rāwhara te ingoa o tōna hoa tāne.
I noho rāua ki Waiherunga, kei kōtata atu i Aotea (Shelly Beach).
Nō muri kē mai ka tapaina te wāhi rā ko Waiōneke. He pā kāinga nō Ngāti Tahinga.
Ko Te Huhunu te rangatira o Ngāti Tahinga.
I tētahi rā i puta i a Te Huhunu he kōrero taunu i a Kāwharu me ana toa o Ngāti Whātua---
“Kotahi anō te whetū e tū nei, ko ia.”
Ko te tikanga o tērā kōrero ko Kāwharu anake te toa, nōna anake te mana, kaua ko tōna rahi o Ngāti Whātua.
Āe, ki te kore a Kāwharu kua pākorehā noa iho a Ngāti Whātua.
Pākorehā?
Koretake. Kua kore he kaha, kua ngoikore.
Kia ora! Na, ka tae te kōrero ki a Kāwharu, kāhore ia i pai, kāhore hoki ia i hiahia kia waiho.
Nō reira, i haere atu a Kāwharu me tana iwi ki Waiherunga.
I hiahia hoki a Kāwharu ki te toro i tōna tuahine, i a Te Kōhari, nē?
Koia. Na, ka tae atu ki te pā, ka karanga atu a Kāwharu ki te pā, otirā, ki a Te Hūhunu, “Ko wai rā ahau?”
Ka whakautua mai e Te Huhunu “Ko koe e rangona ake nei”.
E ū tonu ana te maungārongo i taua wā, nō reira i tomoa noatia te pā, ka noho. Nāwai, nāwai, ka tahuri te iwi kāinga ki te patu i a Kāwharu me tana ope.
I te tini o te iwi kāinga ka whakatika a Kāwharu ki te puta i te pā, ka whakawhiti i te maioro tuatahi, ā, e whakawhiti ana i te maioro tuarua ka rutua mai e te iwi kāinga ki raro ka patua...
(animation: The fall of Kāwharu at Waiherunga)
Ka mate a Kāwharu. (Tears...tangi…)
Kāhore te iwi kāinga i mau ki ngā tikanga, i pono rānei ki te maungārongo, arā, kia kaua a Kāwharu e tūkinotia nōna e toro ana i tōna tuahine, i tō rātou pā.
(animation: Ngāti Tahinga celebrating)
Ka ihiihi a Te Huhunu mā, ‘Hurei! Kua mate a Kāwharu’.
I te hinganga o Kāwharu ka pōhēhē a Ngāti Tahinga ka māmā noa iho te patupatu i ngā toa o Ngāti Whātua inā rā hoki kua hinga tō rātou rangatira.
I pērā ai ngā whakaaro i te kōrero a Te Huhunu, ‘Kotahi anō te whetū e tū nei, ko ia.’
Nō reira, ka puta a Ngāti Tahinga i te pā ki te aruaru i ngā toa a Kāwharu.
Kua oma a Ngāti Whātua.
Ehara i te mea i te oma rātou i te pakanga. Kāhore. I te whakapoapoa rātou i a Ngāti Tahinga. Ka haere, ka tū, ka emi...He momo rautaki whawhai tērā.
Āna, i te whakarite rātou i te manukāwhaki.
(Animation: manukāwhaki - ambush, deceive enemy by feigning flight).
Nō te taenga atu o Te Huhunu me tana taua ki te manukāwhaki rā, ka mau, ka kūtia, ka hinga.
Ka mate a Te Huhunu. (Tears...tangi...)
Nō reira, e rua ngā rangatira i mate i taua rā; ko Kāwharu tētahi, ko Te Huhunu tētahi.
(Tears...tangi...)
(He hands her a box of tissues and rolls his eyes)
Tēnā koe (she takes the box and blows her nose)
I muri mai ka puta te whakataukī, “Kāwharu taumata rau”.
E kōrero ana mō te toa o Kāwharu, ko tōna toa he toa taumata rau.
Inā te tini o ngā ekenga, o ngā mahi hirahira, ngā āhuatanga maha i kapi i a ia, i tutuki i a ia i te roanga o tōna oranga, nōna i te mata o te whenua.
Koia. Na, e mahara ana koe ki te kōrero a Te Huhunu, arā, ka pākorehā a Ngāti Whātua i te matenga o Kāwharu?
Āe.
I ea tērā kōrero. I pērā te iwi rā.
(nods) Ka hoki rātou ki te taha whakararo o Kaipara ka noho, kāhore i whati mai ki te taha whakarunga mō tētahi whakatupuranga.
Otirā, ka noho a Ngāiwi ki te taha whakararo o Kaipara.
Ko ngā tamariki i whānau i a Ngāti Whātua i taua wā, i whakatupuria kia toa ki te pakanga. Ka pakeke rātou, ka ara mai anō he ope Ngāti Whātua ki te ngaki i te mate o Kāwharu.
Āe, ko aua toa rā ko ngā mokopuna tuarua a Haumoewārangi, te ariki i kōhurungia rā e Ngāiwi, i tahuri atu ai a Ngāti Whātua ki a Kāwharu ki te hāpai ake i a rātou.
Ka whakaemi rātou ki ētahi waka e rua.
Ko Te Pōtae o Wāhieroa me Te Wharau ngā ingoa o aua waka rā.
Ka whati mai ngā toa rā i runga i aua waka ka raupatu tūturu i ngā whenua o te taha whakarunga o te Kaipara.
Ka noho pūmau a Ngāti Whātua ki aua whenua.

OUTRO:
Nō māua te hōnore ki te whāngai ki a koutou ngā kōrero tuku iho o Ngāti Whātua
mō Kāwharu te Tupua,
Kāwharu te Kaingārahu,
Kāwharu te Toa Taumata Rau!
E ora ai ēnei pūrakau, tēnā tuarihia!
Tukuna ki ō koutou hoa
Kōrerotia ki te kura me te kāinga
Whiua ki te ao…
Kia mau, kia ita, ā, haere ake nei. (both say the last words together)

He Kupu Whakataki

E hāngai ana te kohinga kōrero o Kāwharu te tipua ki ngā ākonga kei ngā tau 3 – 8, kei ngā taumata 1 – 2 o Te Marautanga o Aotearoa me te marautanga Te Whāriki anō hoki.

Ngohe Tuatahi:  Kāwharu te tipua

Ngā kaupapa whakahaere o Te Whāriki: NGĀ HONONGA, WHĀNAU TANGATA

Ngā Taumata Whakahirahira o Te Whāriki: MANA AOTŪROA, MANA WHENUA

Hononga ki Te Marautanga o Aotearoa: Taumata tahi, rua hoki

Hononga ki ngā pūrākau mō Kāwharu: He ngohe tēnei e whakatauira ana i ngā mahi a Kāwharu Te Tipua i a ia e hīkoi haere ana i ngā rohe o Ngāti Whātua.

I mua i te pānui pukapuka:

Ko tā te kaiako mahi he matapae i ngā taunahua kei mua i ngā ākonga i mua tonu i tā rātou mātakitaki kiriata.

Anei pea ētahi pātai hei whakamahinga mā te kaiako:

  1. Tirohia te rauemi 'Kāwharu te tipua', ā, matapakihia ōna āhuatanga o roto, pērā i te tapanga, ngā whakaahua, me te kaupapa hoki.
  2. Matapakihia ngā mea e mōhiotia ana e ngā ākonga.
  3. Matapakihia ngā kiripuaki. Ko wai te kiripuaki matua?  He aha āna mahi?
  4. Matapaetia ngā kōrero o roto i te kiriata.
  5. Tautohua ngā kupu hou o roto i te kiriata.

Te Whāinga o tēnei Rauemi

Ko te whāinga o tēnei rauemi kia āta whakaaro te tamaiti ki ngā mahi a Kāwharu Te Tipua.  Ka tīmata ki te kura, ki te kāinga rānei.  Kātahi ka whakawhānui ake te titiro ki tōna hapori, hapū, me tōna iwi hoki.  

He Whāinga Ako 
Ka tautoko i ngā ākonga ki te: 

  • Whakawhānui i tō rātou mōhiotanga ki ngā kōrero o tōna iwi.
  • Tautohu i ngā āhuatanga o ngā kōrero taki.
  • Āta whakaaro ki tōna taiao kia tū ai ia hei kaitiaki taiao ā tōna wā.

te kaiako

  1. Whakaritea he haerenga ki tētahi wāhi motuhake o te rohe.
  2. Hoatu he kāmera matihiko ki ngā tamariki kia whakaahuatia ngā mea e kitea ana e rātou.
  3. Kohikohia aua whakaahua.
  4. Whakaritea he ata matihiko hei whakaata i aua whakaahua.
  5. Me whakaatu atu ki ō rātau mātua me ngā whānau.
  6. Whakamahia tētahi pukapuka:
  • Me tito pakiwaitara mō tā koutou haerenga.
  • Kia kōtahi te rerenga kōrero ki ia whārangi.
  • Me ōrite te rere o ngā rerenga tuhi o te kōrero  ki te rerenga auau o te waiata “E haere ana mātau ki te rapu pea” (Going on a bear hunt).
  • Me whai hoki i te rangi o taua waiata.
  • Kohia ngā whakaahua o ngā tamariki, ka tāpiri atu ki tāu tuhinga.

Ānei tētahi tauira e whai ake nei o te pakiwaitara me te rangi o te waiata, “Going on a bear hunt”: https://www.youtube.com/watch?v=0gyI6ykDwds.

E hīkoi haere ana mātau

Kaua e mataku

E hīkoi haere ana

Kaua e mataku

E hīkoi haere ana

Kāore he mataku

Auē titiro he rākau

He rākau teitei, he rākau tipu, he rākau rangatira. ...

Ngā rauemi

He pene

He rorohiko rānei, he rorohiko pōnaho rānei, he iPapa rānei

He kāmera matihiko

He pepa

Kuputaka

Ata matihiko – Digital slideshow

Kāmera matihiko – Digital camera

Rorohiko pōnaho – Laptop

Ngohe Tuarua:  Ngā Tapuwae a Kāwharu

Ngā kaupapa whakahaere o Te Whāriki: WHAKAMANA, KOTAHITANGA

Ngā Taumata Whakahirahira o Te Whāriki: MANA AOTŪROA, MANA WHENUA, MANA ATUA

Hononga ki Te Marautanga o Aotearoa: Taumata tahi

Hononga ki ngā pūrākau mō Kāwharu: Te pūrākau mō ngā tapuwae a Kāwharu.

I mua i te pānui pukapuka:

Ko tā te kaiako mahi he matapae i ngā taunahua kei mua i ngā ākonga i mua i tā rātou mātakitaki kiriata.

Anei pea ētahi pātai hei whakamahinga mā te kaiako:

  1. Tirohia te kiriata 'Kāwharu te tipua'. 
  2. Matapakihia ngā āhuatanga o roto, pērā i te tapanga, ngā whakaahua, me te kaupapa hoki.
  3. Matapakihia ngā mea e mōhiotia ana e ngā ākonga.
  4. Matapakihia ngā kiripuaki. Ko wai te kiripuaki matua?  He aha āna mahi?
  5. Matapaetia ngā kōrero kei roto i te kiriata.
  6. Tautohua ngā kupu hou o roto i te kiriata.

Te Whāinga o tēnei Rauemi

Ko te whāinga o tēnei rauemi kia āta whakaaro te tamaiti ki ngā mahi a Kāwharu Te Tipua.  Ka tīmata ki te kura, ki te kāinga rānei.  Kātahi ka whakawhānui ake tōna titiro ki tōna hapori, hapū, me tōna iwi hoki.  

He Whāinga Ako 

Ka tautoko i ngā ākonga ki te:

  • Tautohu i ngā āhuatanga o ngā kōrero.
  • Whakawhānui ake i tō rātou mōhiotanga ki ngā rautaki pānui pukapuka, arā, ko ngā kupu tūhono, te patapatai, te tīpako, me ngā tini āhuatanga o te kaupapa nei.
  • Tautohu i ngā momo taputapu me ngā tikanga o te mahi matapaia.

Mā te kaiako 

  1. Mātakitakitia te kiriata 'Ngā Tapuwae o Kāwharu'.

Ngā tohu ā-ringa, ngā tohu ā-waewae.

  • Rorahia te pepapātū ki tētahi wāhi pararahi.
  • Tīkina he peita ā-kanohi.
  • Panipanitia te ringa me te waewae o te tamaiti.
  • Pēhia ngā ringa me ngā waewae o te tamaiti ki te pepapātū.
  • Waiho kia maroke.
  • Tuhia he kōrero mō ngā tapuwae me ngā tapuringa o te tamaiti.
  1. Pūkenga matapaia
  • Whakaritea te uku me ētahi taputapu hoki.
  • Me haere koutou ko ngā tamaiki ki waho ki te kimi i ētahi rauemi nō te taiao.
  • Kohikohia ngā rauemi nō te taiao, kātahi ka hoki ki te akomanga.
  • Hangaia he matapaia mai i aua rauemi katoa.

Anei tētahi tauira:

Ngā rauemi

He pepapātū

He peita ā-kanohi

He rauemi taiao

He taonga matapaia

He uku

Kuputaka

Matapaia – Clay work

Pepapātū – Wallpaper print

Peita ā-kanohi – Face paint

Rauemi taiao – Resources from nature i.e. sticks, stones, leaves etc
Uku – Clay

Ngohe Tuatoru:  Te Hurihanga o Kāwharu

Ngā kaupapa whakahaere o Te Whāriki: WHAKAMANA, KOTAHITANGA, WHĀNAU TANGATA, NGĀ HONONGA

Ngā Taumata Whakahirahira o Te Whāriki: MANA AOTŪROA, MANA ATUA, MANA WHENUA, MANA TANGATA, MANA REO

Hononga ki Te Marautanga o Aotearoa: Taumata tahi

Hononga ki ngā pūrākau mō Kāwharu: Kei roto i ngā kiriata katoa he kōrero e pā ana ki te toa o Kāwharu me tōna rangatiratanga.

I mua i te pānui pukapuka:

Ko tā te pouako mahi he matapae i ngā taunahua kei mua i ngā ākonga i mua i tā rātou pānui.

Anei pea ētahi pātai hei whakamahinga mā te kaiako:

  1. Tirohia te rauemi o Kāwharu te tipua, ā, matapakihia ngā āhuatanga o roto, pērā i te tapanga, ngā whakaahua, me te kaupapa hoki.
  2. Matapakihia ngā mea e mōhiotia ana e ngā ākonga .
  3. Matapakihia ngā kiripuaki. Ko wai te kiripuaki matua?  He aha āna mahi?
  4. Matapaetia ngā kōrero o roto i te kiriata.
  5. Tautohua ngā kupu hou o roto i te kiriata.

Te Whāinga o tēnei Rauemi

Ko te whāinga o tēnei rauemi kia āta whakaaro te tamaiti ki ngā mahi a Kāwharu Te Tipua.  Ka tīmata ki te kura ki te kāinga rānei.  Kātahi ka whakawhānui ake tōna titiro ki tōna hapori, hapū, me tōna iwi hoki.  

He Whāinga Ako 

Ka tautoko i ngā ākonga ki te:

  • Tautohu i ngā āhuatanga o ngā kōrero o te kiriata.
  • Tautohu i ngā momo taputapu me ngā tikanga o te mahi kanohi kē.

Mā te kaiako

  1. Tuitui Kākahu
  • Inea he papanga mō ia tamaiti hei kākahu mōna.
  • Whakaritea he wāhi  mō ngā tamariki ki te whakarākei ake i aua kākahu.
  • Mā ngā tamariki ō rātou kākahu e whakapaipai.

Ki te kore he wāhanga papanga mō ngā tamariki katoa:

  • Tāngia he raukura ki runga pepa.
  • Kia kōtahi raukura ki ia tamaiti.
  • Mā te tamaiti e whakaataahua tōna ake raukura.
  • Ka rite ana, tuia ngā raukura ki runga i tētahi papanga.
  1. Mahi whakaari
  • Whakaritea he whakaari hei whakaatu i ngā kōrero mō Kāwharu.
  • Mā ngā tamariki ngā kiripuaki me ngā kākahu o te whakaari e whiriwhiri.
  • Mahia he kanohi kē mō ia tamaiti.
  • Tonoa ngā whānau o ngā tamariki kia haramai ki te mātakitaki i te whakaari.

He rauemi

He papanga – Cloth material

He peita – Paints

He pepa A4

 

Kuputaka

Papanga – Material

Kanohi kē - Mask

Ngohe Tuawhā:  “Kōtahi te whetū ko ia”

Ngā kaupapa whakahaere o Te Whāriki: WHAKAMANA, WHĀNAU TANGATA

Ngā Taumata Whakahirahira o Te Whāriki: MANA AOTŪROA, MANA ATUA, MANA WHENUA

Hononga ki Te Marautanga o Aotearoa: Taumata tahi

Hononga ki ngā pūrākau mō Kāwharu: Kei roto i te pukapuka tuawhā e kī ana te kōrero “Kōtahi te whetū ko ia”

I mua i te pānui pukapuka:

Ko tā te pouako mahi he matapae i ngā taunahua kei mua i ngā ākonga i mua i tā rātou pānui.

Anei pea ētahi pātai hei whakamahinga mā te kaiako:

  1. Tirohia te rauemi o Kāwharu te tipua, ā, matapakihia ngā āhuatanga o roto, pērā i te tapanga, ngā whakaahua, me te kaupapa hoki.
  2. Matapakihia ngā mea e mōhiotia ana e ngā ākonga.
  3. Matapakihia ngā kiripuaki. Ko wai te kiripuaki matua?  He aha āna mahi?
  4. Matapaetia ngā kōrero o roto i te kiriata.
  5. Tautohua ngā kupu hou o roto i te kiriata.

Te Whāinga o tēnei Rauemi

Ko te whāinga o tēnei rauemi kia āta whakaaro te tamaiti ki ngā mahi a Kāwharu Te Tipua.  Ka tīmata ki te kura ki te kāinga rānei.  Kātahi ka whakawhānui ake tōna titiro ki tōna hapori, hapū, me tōna iwi hoki.  

He Whāinga Ako 

Ka tautoko i ngā ākonga ki te:

  • Tautohu i ētahi whetū me ngā kōrero e tāpiri atu ana kia whānui ake ngā whakaaro o te tamaiti.
  • Whakawhanake whakaaro mō te kōrero rongonui o Kāwharu, ‘kōtahi te whetū ko ia’.

Mā te kaiako

 

  1. He aha ngā āhuatanga o te tangata e kīia ai ‘he whetū ia’?
  • He tangata rongonui ia?
  • He aha āna mahi?
  • He aha ōna pūkenga?
  1. Tāngia he whetū
  • Tāngia he whetū nui ki runga i te papa tākaro.
  • Waiho mā ngā tamariki e karakara.
  1. Ko wai te whetū?
  • Rangahaua te ingoa o ētahi whetū.
  • Tāngia he whetū ki runga kāri.
  • Tohatohangia he whetū ki ia tamaiti hei whakarākei ake māna.
  • Mutu ana, tuhia te ingoa o taua whetū ki runga i te kari.
  • He aha ngā whakaaro o te tamaiti mō tōna whetū?
  • Ka whakaatu atu te tamaiti i tōna whetū ki te whānau.

Ngā rauemi

He tioka – Chalk

He kāri – Card

He pene rākau karakara – Colouring pencils

He kutikuti - Scissors

 

Kuputaka

Tioka – Chalk

Matapae – Predict

Matapaki – Discuss

Tautohu - Identify